Question

Adabiyot Kuntugmish dostoni ​

Answer 1

Xalq dostonlari har bir millatning maʼnaviy qiyofasi, uning tarixi, qadriyatlarini mukammal aks ettiruvchi bamisoli oynadir. Ularda har bir xalqning urf-odatlari, milliy oʻziga xosligi yaqqol koʻrinib turadi. Dostonchilik xalq ogʻzaki ijodida qadimiy epik anʼana hisoblanadi. Dostonlar asosan doʻmbira joʻrligida aytiladi va ijrochidan ham badihada, ham ijroda juda katta ijodiy mahorat talab qiladi. Dostonning yana bir xususiyati, ogʻizdan ogʻizga oʻtib avloddan avlodgacha yetib kelganidir. Bu oʻz navbatida ustoz-shogirdlik anʼanalarining vujudga kelishiga, natijada yirik dostonchilik maktablarining paydo boʻlishiga sabab boʻldi.

Folklorshunos olim T. Mirzayevning maʼlumotlariga koʻra, XV–XVI asrlarda yirik dostonchilik maktablari paydo boʻlgan, XIX–XX asrlar esa dostonchilik taraqqiyotida juda rivojlangan davr boʻlgan. XX asr boshlariga kelib baxshilarimiz ijodiy bisotida 150 dan ortiq xalq dostonlari boʻlgan. Bu dostonlami Tilla kampir, Sulton kampir, Jolmon baxshi, Boʻron shoir, Jumanbulbul, Josoq, Yoʻldosh-bulbul, Yoʻldosh shoir, Suyar shoir kabi mashhur baxshilar kuylaganlar. Keyinchalik ulaming anʼanalari Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Fozil Yoʻldosh oʻgʻli, Poʻlkan, Islom shoir, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Berdi baxshi, Umir baxshi shoir, Bola baxshi ijodida davom ettirildi.

Baxshidan u yoki bu dostonni ijro etishda shunchaki voqea bayonini soʻzlab berish emas, balki uni doʻmbira joʻrligida tinglovchini rom etadigan darajada kuylab berish talab etilgan. Dostonchi baxshilar oʻz sanʼatlarini tinglovchiga maʼqul qilish uchun turli usullami qoʻllaganlar (musiqiy qochirimlar, soʻz oʻyinlari, dostonning eng qiziq joyida tanaffusli chekinishlar kabi). Doston aytish koʻp hollarda raqobat asosida kechgan. Dostongoʻylik kechalarida bir necha baxshi ishtirok etib, oʻz mahoratlarini namoyish etganlar, ijodiy bahs qilganlar.

XX asming 50-yillarida xalq dostonlariga, shu jumladan, “Alpomish” dostoniga ham bu asarlar mehnatkash xalq manfaatini emas, balki yuqori tabaqalar manfaatini aks ettiradi, shuning uchun ulami ommalashtirish zararlidir, degan mafkuraviy ayblar qoʻyildi. Lekin bir qator olimlar bu ayblovlaming xato ekanligini, mazkur dostonlar xalq badiiy tafakkuri, dunyoqarashi, turmush tarzi, boy tilini aks ettimvchi bebaho xazina ekanligini isbotlab berishdi va shu tariqa adabiy-milliy merosimizning muhim qismini gʻoyaviy tazyiqlardan asrab qolishdi.

Dostonchilik anʼanasi hozirgi kunda ham mavjud. Biroq endi kuylash, ijro, tinglovchilar bilan muloqot tarzining zamonaviylik kasb etayotganligini koʻramiz. Dostonchilik fan va texnika asrida birmuncha oʻzgarishlarga uchradi. Bugungi kun baxshilari oʻz asarlarini konsert zallarida, katta-katta anjumanlarda, televideniyeda ijro etmoqdalar. Yurtimizda dostonchilikni rivojlantirishga va uning ijrochilari baxshilar faoliyatini ragʻbatlantirishga katta eʼtibor berilmoqda. 2000-yilda “Alpomish” dostonining ming yilligini jahon miqyosida nishonlanishi va hatto “Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan xalq baxshisi” unvonining taʼsis etilishi (2000-yil 14-mart) buning isbotidir.

Qadrli oʻquvchilar, Siz 7-sinf adabiyot darslaridan oʻzbek xalq dostonlari, ulaming goʻzal namunalari boʻlmish “Goʻroʻgʻli”, “Alpomish”, “Ravshan” dostonlari haqida tasawurga ega boʻlgansiz. 8-sinfda esa yana bir ajoyib asar “Kuntugʻmish” dostoni bilan tanishasiz. Ushbu doston oʻzining qiziqarli voqealarga boyligi, oʻynoqi, ravon tili, nafisligi bilan oʻquvchi va tinglovchini lol qoldiradi.

Dostonning yozib olingan va ijro etilgan variantlari juda koʻp. Darhaqiqat, “Kuntugʻmish” dostoni oʻzbek xalq dostonlari orasida gʻoyaviy-badiiy jihatdan yetuk asarlardan biridir. Uning xilma-xil koʻrinishdagi variantlari koʻpligining boisi shundaki, ilgari baxshilaming isteʼdodiga, ushbu dostonni qanday aytishiga qarab baho berilgan, natijada barcha baxshilarimiz “Kuntugʻmish” dostonini toʻla oʻzlashtirishga intilganlar. Dostonning Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Bekmurod Joʻraboy oʻgʻli, Nurmon Abduvoy oʻgʻli, Egamberdi Ollamuroddan yozib olingan variantlari mavjud.

Answer 2

"Adabiyot Kuntugmish" dostoni hozirda menimgi ma'lumotlarimning ichida yo'q. Agar bu dostonni qaysi yozuvchi yoki yil chiqqanini aniqlashga yordam bermoqchi bo'lsangiz, unda qo'shimcha ma'lumotlarni taqdim etishingiz mumkin.