Question

ДАЮ 60 БАЛЛОВ!!!!«Күлтегін жыры» туралы мәтін құрап жазыңыз. (Составьте текст про поэму «Күлтегін» с данными словами) Берілген сөздер мен сөз тіркестерін қолданыңыз: Күлтегін жыры,дербес,тығыз байланысты,сегіз томнан,халқына айтқан үндеуі,әскери жорықтарын,қастандық әрекеттеріжігерлендіру,себеп

Answer 1

Ответ:

Күлтегін жазуы —ежелгі түркі жазба ескерткіші. Моңғолиядағы Қарабаласаған қаласының қираған орнынан солтүстікке қарай 40 км жерге, Орхон өзені бойындағы Эрдени Цзу монастырының (8 ғасыр) жанына орнатылған. Ескерткіштің биіктігі 3,15 м., ені 1,34, қалыңдығы 0,41 м. Тас бағана бес бұрышты қалқан тәрізді, қырларында айдаһардың суреттері мен қаған таңбалары бейнеленген. Күлтегін ескерткіші туралы алғашқы мәліметтер 19 ғасырдағы батыс зерттеушілерінің еңбектерінде жариялана бастады. Екі құлпытастағы құпия жазуларды түркітанушылар көпке дейін оқи алмай келді. Ғалымдар арасында тастағы белгісіз жазуларды көне кельт, гот, грек, славян, Скандинавия, финн, тіпті моңғол немесе қалмақ жазулары деген тұжырымдар болды. 1893 жылы 25 қарашада Дания ғылым академиясының мәжілісінде В.Томсен Орхон жазба жәдігерлерін оқудың кілтін тапқандығын әрі оның көне түркі тілінде жазылғандығын, алдымен оқыған сөздері «тәңірі» және «түрік» деген сөздер екенін жариялады. Содан кейін академигі В.В.Радлов мәтінді тәржімалады. Осы зерттеулерден кейін құлпытастарға қашалған жазулар Күлтегін батырдың ерлік істері туралы қаhармандық дастан екендігі белгілі болды. Радлов, С.Е.Малов, қазақ ғалымдары С.Аманжолов, Ғ.Айдаров, Қ.Өмірәлиев, т.б. түркітанушылар Орхон жазба жәдігерлерінің түркі тіліндегі мәтінін оқып, оны тілдік, әдеби, тарихи тұрғыдан зерттеді. И.В.Стеблева Орхон жазбаларын тұңғыш рет көркем туынды, поэзиялық шығарма ретінде қарастырса, оның қазақ әдебиетіне ықпалын алғаш рет М.Жолдасбеков ғылыми тұрғыдан негіздеді. Күлтегін қабіріне қойылған екі ескерткіштің бірі ғылымда «кіші жазу», ал екіншісі «үлкен жазу» деп аталып кеткен. Бұлардың әрқайсысын түркі елінің даңқты әскери қолбасшысы Күлтегіннің жауынгерлік жорықтарын мадақтап, жырлауға арналған қаhармандық дастандар деуге болады. Күлтегін батыр жайындағы бұл екі дастанның да авторы өз дәуірінің аса дарынды ақыны, көрнекті қоғам қайраткері Иоллығ тегін (8 ғасыр). «Күлтегін» (кіші жазу) жыры әрқайсысы өз алдына дербес әрі сюжеттік жағынан бір-бірімен тығыз байланысты сегіз топтамадан тұрады. Әрбір топтама – мазмұны жағынан бір-бір хикая. Оның бірінші топтамасы – қағанның өз халқына айтқан үндеуі; екіншісі Түрік қағандығы жерінің кеңдігін суреттейді; үшіншісі түркілердің әскери жорықтарын жыр етеді; төртіншісі көршілес табғаш халқының қастандық әрекеттері туралы әңгіме; бесіншісі табғаштармен қарым-қатынас түркілерге ажал қатерін төндіретіні жайында; алтыншысы түркі халқының көреген емес екені туралы; жетіншісі түркі халқының даңқын көкке көтерген Білге қаған жөнінде; сегізінші топтама осы ескерткіш-жырды жазуға себеп болған жайттарды баяндауға арналған.

Answer 2

«Күлтегін жыры» - бұл дербес тығыз байланысты поэма, сегіз томнан тұратын бір баяндама. Осы қылмыстың мазмұнында қастандық әрекеттерінің қауіпсіздігі және халқына айтқан үндеуі болып табылады. Әскери жорықтарын керісінше жігерлендіруге орналасқан «Күлтегін жыры», себепті халықты қастандық әрекеттерге тілмен төңдеу арқылы анықталған.

Сол байланысты таңбалармен, поэма адамдардың халқының деген мақсатын және тұрақты әскери жорықтарын қанағаттандырудың маңыздылығын айтып, оларды себепке қосу мақсатында жасалған. «Күлтегін жыры» демек, халқына арналған үндеу, ол байланысты әскери жорықтардың біреуінен шыққан.

Айтушы өз өмірінің алдында жатқан мұндай сегіз томнан болатын сүйіспен толық жүзеге асырады. «Күлтегін жыры» - бұл бейнеленуі көпшілікке аса беретін, танымал тұрғыны туындатқан әндер мен сөз тіркестерінің қолданыс пен бірлігінің туындысы.