Question

Култегин жыры туралы жазбаша мәтін құрап жазыңыз. Берілген сөздер мен тіркестер қолданыңыз: Күлтегін жыры, дербес, тығыз байланысты, сегіз томнан, халқына айтқан үндеуі, әскери жорықтарын, қастандық, әрекеттеріжігерлендіру, себеп болған.25 баллов.

Answer 1

Ответ:

Күлтегін жазуы — ежелгі түркі жазба ескерткіші . Моңғолиядағы Қарабаласаған қаласының қираған орнынан солтүстікке қарай 40 км жерге , Орхон өзені бойындағы Эрдени Цзу монастырының ( 8 ғасыр ) жанына орнатылған . Ескерткіштің биіктігі 3,15 м . , ені 1,34 , қалыңдығы 0,41 м . Тас бағана бес бұрышты қалқан тәрізді , қырларында айдаһардың суреттері мен қаған таңбалары бейнеленген . Күлтегін ескерткіші туралы алғашқы мәліметтер 19 ғасырдағы батыс зерттеушілерінің еңбектерінде жариялана бастады . Екі құлпытастағы құпия жазуларды түркітанушылар көпке дейін оқи алмай келді . Ғалымдар арасында тастағы белгісіз жазуларды көне кельт , ГОТ , грек , славян , Скандинавия , финн , тіпті моңғол немесе қалмақ жазулары деген тұжырымдар болды . 1893 жылы 25 қарашада Дания ғылым академиясының мәжілісінде В.Томсен Орхон жазба жәдігерлерін оқудың кілтін тапқандығын әрі оның көне түркі тілінде жазылғандығын , алдымен оқыған сөздері « тәңірі » және « түрік » деген сөздер екенін жариялады . Содан кейін академигі В.В.Радлов мәтінді тәржімалады . Осы зерттеулерден кейін құлпытастарға қашалған жазулар Күлтегін батырдың ерлік істері туралы қаһармандық дастан екендігі белгілі болды . Радлов , С.Е.Малов , қазақ ғалымдары С.Аманжолов , Ғ.Айдаров , Қ.Өмірәлиев , т.б. түркітанушылар Орхон жазба жәдігерлерінің түркі тіліндегі мәтінін оқып , оны тілдік , әдеби , тарихи тұрғыдан зерттеді . И.В.Стеблева Орхон жазбаларын тұңғыш рет көркем туынды , поэзиялық шығарма ретінде қарастырса оның қазақ әдебиетіне ықпалын алғаш рет М.Жолдасбеков ғылыми тұрғыдан негіздеді . Күлтегін қабіріне қойылған екі ескерткіштің бірі ғылымда « кіші жазу » ал екіншісі « үлкен жазу » деп аталып кеткен . Бұлардың әрқайсысын түркі елінің даңқты әскери қолбасшысы Күлтегіннің жауынгерлік жорықтарын мадақтап , жырлауға арналған қаһармандық дастандар деуге болады . Күлтегін батыр жайындағы бұл екі дастанның да авторы өз дәуірінің аса дарынды ақыны , көрнекті қоғам қайраткері Иоллығ тегін ( ғасыр ) . « Күлтегін » ( кіші жазу ) жыры әрқайсысы өз алдына дербес əрі сюжеттік жағынан бір - бірімен тығыз байланысты сегіз топтамадан тұрады . Әрбір топтама — мазмұны жағынан бір - бір хикая . Оның бірінші топтамасы қағанның өз халқына айтқан үндеуі екіншісі Түрік қағандығы жерінің кеңдігін суреттейді үшіншісі түркілердің әскери жорықтарын жыр етеді

Answer 2

Күлтегін жыры - дербес, тығыз байланысты, сегіз томнан жасалған қазақ халқына арман беру әскери жорықтарының бірі. Бұл жыр, халқына айтқан үндеуі арқылы әрекеттеріжігерлендіру арқылы қазақ халқының көптеген әрекетін жасауға себеп болған. Күлтегін жырының маңызды міндеті - қастандықты жауапкершілікке, әскери қауіпкершіліге және өзін-өзі бұзғылықтарға қарсы мұндай қазақтардың бірлігін маңыздандыруға байланысты. Күлтегін жыры арқылы қазақ халқының өз ата-бабаларының шығармаларына, отбасыларына, әскери-мәдени бірлігіне, қазақ тіліне және күлтүріне қарсы себеп болған шетелдік өкілеттердің қарсыластырусына бару үшін қазақ халқының тамаша күші, демократиялық санағасы, халықтың әрекеттеріне, тұрмыстықтың сипатына, милли мәселелерге байланысты әрекет жасау, себеп болған.