Question

1.Мәтінді мәнерлеп окыныз,томендегі тапсырмаларды орынданыз. 1929 жылга дейiн Қазақстанда араб жазуы пайдаланылды. Алайда онын озiндiк киындықтары болды, себебі онда казак тiлiнiң ерекшеліктері ескерілмеген. ХХ гасырдың басында Ахмет Байтұрсынұлы ұсынысымен казак фонетикасының ерекшеліктері сакталып жасалган, араб графикасына негізделген «төте жазу» пайдаланылган. Дегенмен ол да мәселе тугызды, себебі араб әрiптерi соз басында, ортасында және сонында әртүрлі танбаланады. 1929-40 жылдар аралығында латын графикасына негізделген әлiпбиді жазу жүйесіне енгiзiп, 1940 жылдан бері карай кирилл графикасы әлiпбиiн колданып келедi. Кирилл жазуы Қазақстанның бүкіл жерiнде және Монголиянын Баян-Өлгей аймағында, коршілес Қырғызстан, Ресей, Түрікменстан және Өзбекстан елдерiн мекендеген казак жұрты пайдаланады. Сондай-ак Түркия, Германия, АҚШ, т.б. батыс елдерiнде казак диаспорасы калыпты емес әртүрлi латын жазуын пайдаланады. Осылайша, қазақ тілінің әліпбиін өзгерту тарихы негiзiнен накты саяси себептермен айкындалып келдi. Латынга Түркия 1928 жылы кешсе, Өзбекстан, Әзірбайжан КСРО тараганнан кейін ауысты. Сол елдердің тәжірибесіне карасак, мысалы, Өзбекстан 1928 жылға дейiн араб әліпбиін колданган. 1928-40 жылдар аралыгында жазулары латын әліпбиі негiзiнде болган. 1940- 1992 жж. кириллица колданылып, 1993 жылы өзбек тілі кайта латын тіліне кошiп, қазіргі кезге дейiн колданып келеді. Мәтіннің тақырыбы мен көтерілетін мәселені болжап көріңіз. Мәтін тақырыбы Мәтіндегі көтерілген мәселе 1. 2. 3. (36)​

Answer 1

Кешікті жазба: Қазақстанда тіл алмасуы мен жазуының тарихы

Көптеген қалыптасудың арқасында Қазақстан тілінің жазуы мен алмасуынан өзгерістер келген. Жазудың біреуі де, кілт сияқты, кез келген дәуірдегі дәуірді жане мемлекеттік саяси ерекшеліктерді байқады. Қазіргі мәтінде тарихи және әлеуметтік аспектілер бойынша бірнеше нұсқалар бар.

1929 жылға дейін Қазақстанда араб жазуы қолданылды. Бұл қолдау арқасында казақ тілінің фонетикасы мен синтаксисі жасалды, бірақ араб әріптерінің жануаршылықтары болып табылған. ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынұлының ұсынысымен казақ фонетикасы жасалды және араб графикасына негізделген "төте жазу" қолданылды. Бірақ бұл жазуда араб әріптері сөз басында, ортасында және соңында артырлы таңбаланады.

1929-40 жылдар аралығында латын графикасына негізделген әліпбиді жазу жүйесі қабылданды, ал 1940 жылдан бастап кирилл графикасы қолданылды. Кирилл жазуы Қазақстан мен Монголияның Баян-Өлгей аймағында, Қырғызстан, Ресей, Түрікменстан және Өзбекстан елдерінде қазақ жұртының пайдаланады. Сондай-ақ, Түркия, Германия, АҚШ сияқты батыс елдерінде қазақ диаспорасы әртүрлі латын жазуын қолданады.

Кириллге аудару тарихына саяси себептер де енгізілді. Қазақ тілінің әліпбиін өзгерту тарихының негізінен накты саяси себептермен айқындалды. Латынга Түркия 1928 жылы кешсе, Өзбекстан, Әзірбайжан КСРО-да біреу кезінде ауыс болды. Сол елдердің тәжірибесіне сәйкес, мисалы, Өзбекстан 1928 жылға дейін араб әліпбиін қолданды. 1928-40 жылдар аралығында жазулары латын әліпбиінде болды. 1940 жылынан бастап кириллица қолданылды, 1993 жылы өзбек тілі қайта латын тіліне өтті.

Мәтін тақырыбы мен көтерілетін мәселе:

1. Қазақстанда тіл алмасуы мен жазуының тарихы жайлы ерекшеліктер. 2. Араб, латын және кирилл жазуының Қазақстанда пайдалану тарихы мен себептері. 3. Тіл алмасуының саяси себептері мен тарихының өзгеруі.

(36) саны бойынша әр тақырыпқа шешім айтпасыз, себебі сіз сұраққа байланысты толық жауап беруіңіз керек екенін айтудың сұрақтың толық беттері бойынша мәліметтер алуға мүмкіндігіңіз бар.