Question

2. Мәтіннің тақырыбы мен көтерілетін мәселені болжап көріңіз. Мәтін тақырыбы Мәтіндегі көтерілген мәселе 3. Мәтінді тыңдаңыз. 1929 жылға дейін Қазақстанда араб жазуы пайдаланылды. Алайда оның өзіндік қиындықтары болды, себебі онда қазақ тілінің ерекшеліктері ескерілмеген. ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынұлы ұсынысымен қазақ фонетикасының ерекшеліктері сақталып жасалған, араб графикасына негізделген «төте жазу» пайдаланылған. Дегенмен ол да мәселе туғызды, себебі араб әріптері сөз басында, ортасында және соңында әртүрлі таңбаланады. 1929-40 жылдар аралығында латын графикасына негізделген әліпбиді жазу жүйесіне енгізіп, 1940 жылдан бері қарай кирилл графикасы әліпбиін қолданып келеді. Кирилл жазуы Қазақстанның бүкіл жерінде және Моңғолияның Баян-Өлгей аймағында, көршілес Қырғызстан, Ресей, Түрікменстан және Өзбекстан елдерін мекендеген қазақ жұрты пайдаланады. Сондай-ақ Түркия, Германия, АҚШ, т.б. батыс елдерінде қазақ диаспорасы қалыпты емес әртүрлі латын жазуын пайдаланады. Осылайша, қазақ тілінің әліпбиін өзгерту тарихы негізінен нақты саяси себептермен айқындалып келді. Латынға Түркия 1928 жылы көшсе, Өзбекстан, Әзірбайжан КСРО тарағаннан кейін ауысты. Cол елдердің тәжірибесіне қарасақ, мысалы, Өзбекстан 1928 жылға дейін араб әліпбиін қолданған. 1928-40 жылдар аралығында жазулары латын әліпбиі негізінде болған. 1940-1992 жж. кириллица қолданылып, 1993 жылы өзбек тілі қайта латын тіліне көшіп, қазіргі кезге дейін қолданып келеді.​

Answer 1

Мәтін тақырыбы: "Қазақстанда әліпби жазуының тарихы мен өзгерісі"

Мәтіндегі көтерілген мәселе: 1929 жылға дейін Қазақстанда араб жазуының пайдалануы, оның өзіндік қиындықтары мен тарихи. Араб әліпбиінің қолдануының болды мәселелері мен кирилл жазуымен ауыстырылуы. Ахмет Байтұрсынұлының ұсынысымен қазақ фонетикасының дамуы және араб графикасына негізделген "төте жазу" пайдалануының мәні. 1929-40 жылдарында латын графикасына негізделген әліпбиді жазу жүйесіне өтіп, 1940 жылдан бері кирилл жазуымен келісімді болуы.

Мәтінді тыңдау: Мәтінде кирилл жазуының қазақ тілінде қолдануының тарихы мен оның кириллге келуінің айқын себептері туралы айтылған. Латынды тілге ауысу үшін көптеген өзгерістерді талап ету туралы тарихи дереккөздер. Өзбекстан мен Түркияның тілдерінде әліпби жазуының өзгеру тарихы мен көздері.

Саяси себептерге байланысты, 1928 жылы Түркияның латынга көшуінің еткісі мен батыс елдерінде қазақ диаспорасының тілді табуындағы рөлі. Оған өзбек тілінің латын әліпбиіне көшуі мен оның кіруінің қайта латынга көшуі туралы тарихи дереккөздер.

Осы мәтіннен көргенімізге байланысты, қазақ тілінің әліпбиінің тарихы мен оның көздеріні жаттай көрген жаттығушы аналіз жасау мүмкін.