Question

40Баллов Мәтінді оқу, мазмұнын түсіну, зерделеу. 1. Мәтін мазмұны бойынша тірек сөздерді теріп жазу. 2. Мәтін мазмұны бойынша 5 сөз тіркесін құру. 3. Мәтін мазмұны бойынша 5 сұраулы сөйлем құру. 4. Мәтін мазмұны бойынша қарапайым жоспар құру. 5. Мәтін мазмұны бойынша диаграмма құру. ІІ. Тақырыпқа байланысты жаңа сөздерді жаттау.ТекстЕнисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны тура- лы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Д.Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді ХVІІІ ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарында келтірген. Бұл жазулардың құпиясы бір жарым ғасырға жуық ашылмады. Ғалымдар канша үңілсе де, оның әліпбилік негізін таба алмады. Сондықтан алғашқыда олар Арина (белпс) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың тури жазулары екенін анықтады.1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілі сінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жаса ды. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан- табылған ескерткіштердегі құпия жазуды окудың кілтін тапқанын хабарлады Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді.Дал осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазу-дың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада кеп уақыт етпей, В. В. РадловОрхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, ау- дарып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады. Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас-беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазбаескерткіштердің рухани құндылығын ашты.Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатта- пады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орна- пасу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялык, саяси дерен бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен Баяндалған.Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік андарын жаксы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен да выссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы езінде аяусыз қиратылған.​

Answer 1

Ответ:

1. Енисей өзені, құпия жазу, құлпытас, Н.К. Видзен, С.У. Ремезев.

2. Енисей өзенінің құпия жазбалары бар құлпытасты кімдер тапқан?

3. Енисей өзенінің қай жағынан құпия жазулары бар құлпытастар ашылды?

4. С.У. Ремезев пен Н.К. Видзен қандай хабарды айтты?

5. Сібірдің қай жерінен құпия жазулы құлпытастар табылып отыр?

Answer 2

1. Мәтін мазмұны бойынша тірек сөздерді теріп жазу:

• Құпия жазу
• Ғалымдар
• Арина (белпс) жазу
• Вильгельм Томсен
• В. В. Радлов
• Орхон өзені
• Л. Н. Гумилев
• Ә. Марғұлан
• Ә. Құрышжанов
• М. Томанов
• М. Жолдас-беков
• Қ. Сартқожаұлы

2. Мәтін мазмұны бойынша 5 сөз тіркесін құру:

• Құпия жазу
• Ғалымдар
• Арина (белпс) жазу
• Орхон өзені
• Ұйғыр қағандығы

3. Мәтін мазмұны бойынша 5 сұраулы сөйлем құру:

4. Енисей өзенінің бойында құпия жазу туралы кімдерден хабар бар?

5. Құпия жазулар қашан жазылды?

6. Орхон өзенінің бойында табылған ескерткіштер не туралы несізге білгі береді?

7. Жазбаларда негізгі тақырыптардан бірі не?

8. Түркі жазба ескерткіштері кімдерге аяусыз қиратылған?

9. Мәтін мазмұны бойынша қарапайым жоспар құру:

І. Мәтінді тіркеу

• Құпия жазу туралы ақпарат
• Ғалымдардың тарихы
• Арина (белпс) жазудың басын анықтау
• Орхон өзені және Енисей өзенінің бойында табылған ескерткіштер
• Ұйғыр қағандығында жазу туралы ақпарат

II. Мәтін бойынша жаңа сөздерді жаттау:

• Н. К. Видзен
• С. У. Ремезев
• И. Т. Страленберг
• Д.Г. Мессершмид
• Вильгельм Томсен
• Л. Н. Гумилев
• Ә. Марғұлан
• Ә. Құрышжанов
• М. Томанов
• М. Жолдас-беков
• Қ. Сартқожаұлы

5. Мәтін мазмұны бойынша диаграмма құру:

Келесі тақырыптардың қажеттіліктері бойынша диаграмма жасау мүмкін:

• Құпия жазу тарихы
• Жазбаларда табылған мәлімдеме
• Ғалымдардың рөлі
• Түркі жазба ескерткіштерінің аяусыз қиратылуы

Диаграмманы жасау үшін мәліметтерді сараптау және таңбалау керек.