Question

Шоқан Уəлихановтың зерттеулері жайында сипаттап жазыңдар.

Answer 1

Әдебиет мәселелері жөнінде Шоқан – сол кездің өзінде – ақ көп тың пікірлер айтқан ғалым. «Қазақ халық поэзиясының түрлері» зерттеу еңбегіне тоқталатын болсақ, мұнда Шоқан халықтың әдебиетіне оның қоғамдық, әлеуметтік өмірімен тығыз байланыстыра қарайды. Әсіресе оның қазақ поэзиясының халықтық сипаттарын ерекшелегені қызғылықты. Поэзияны халықтың рухани серігіне санайды. Бұл жайлы «Бұл халықтың ертеден өзіне тән тұрмысында есте қалдырмаған бірде-бір маңызды оқиғасы, бірде-бір тамаша адамы жоқ деуге болады. Олардың бірін суырып салма ақындар мен жыршылар жыр етсе, екінші біреулерінің атын кейінгі ұрпақ естерінде ұмытылмастай етіп белгілі бір сыбызғышысы не қобызшы музыканттар тастап кеткен», - деп жазады. Өмір шындығының ұқсастығы әдебиетте де тақырып, сюжет ұқсастығын туғызатынын Шоқан қазақ пен араб поэзиясын салыстыра отырып та көркем тілмен нақышында суреттейді. Көшпелі халықтардағы өлеңді суырып салып айту өнерінің күштілігіне назар аударады. Қазақ поэзиясының жанр, түр, өлең құрылысын зерттей отырып, қазақтың өлең құрылысымен орыс ғалымдарын таныстыруды ойлаған. Қорыта айтқанда, Шоқаны бар ел – шоқтығы биік ел. Өйткені, ол өз еліне шын берілген қазақ тұрмысын ардақтаушы үздік тұлға.

Answer 2

Шоқан Уəлиханов (1839-1865) Қазақстанның жануарлар тілінде үйретуші, мектептегі оқушыларды қалай оқытатындығы үшін тарихи түсініктер мен зерттеулер жасады. Бірақ оның ең басты зерттеулері олар болып табылады: 1. "Тарихи тілшіліктері" ("Диван-і лугат и-турк") - бұл ұстаздың 1863 жылы "Қазақ жазбашының қосымшалары" атауында ұсынған жасанды. Бұл кітапта Шоқан Уəлиханов Қазақ тілшіліктері мен тарихи тасвирлайды. Ол ойластырылатын қазақ әдеби жазушыларына жиынтық тағылайды. 2. "Тарихи қазақ тілінің тілшіліктері" - бұл кітапта Уəлиханов қазақ жазушыларына жазуда орындалатын ережелер мен тілшіліктер туралы түсініктер береді. 3. "Қазақтардың көпшілігі тілінде оқыту жайлары" - бұл кітапта ұстаз оқушыларға тілді оқыту туралы жайлар береді. Бұл кітаптарды алғашқы кезде кездескен қазақ жазушыларының кітаптарын жазуға көмектесу және тілін жетілдіру жолында қолданылады. Шоқан Уəлихановтың зерттеулері қазақ тілі мен әдебиетінің жырларына жасама сипат жасауға арналған. Бұл жүйеде тілді жетілдіру және қазақ тілшіліктерін қорғау мәселелерін талдау қажетін жобаға арналған шығармалардың кейбір ережелерін қалауға арналған. Уəлихановтың зерттеулері сондай-ақ қазақ әдебиеті мен тілін жетілдетуді жасау жолында маңызды іс-шаралардың кедергісі болды. Енді оның тарихи қазақ жазбашысының жасауы мен кітаптары қазақ әдебиеті мен тілін жетілдету жолында армандатылып көрсетіледі.