Question

Кейінді ықпал деген не?

Answer 1

КЕЙІНДІ ЫҚПАЛ

Сөз ішінде немесе сөздер аралығында кейінгі дыбыстың өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етіп өзгертуін кейінді ықпал дейміз.

Сөздің соңғы дыбысы қатаң п, қ, к болып, жалғанатын қосымша дауыстыдан басталса, олар ұяң сыңарларына (п-б, к-г, қ-ғ болып) айналады, кейде п дыбысы у-ға айналады.

Мысалы:- күрек — күрегі, доп — добы, тарақ — тарағы, тап — таба, тауып — (тапып емес).

Кейінді ықпалдың жазуда ескерілмейтін түрі де бар:

а) Сөздің соңғы дыбысы н болса, жалғанатын қосымшалар қ, ғ, г, б, п дыбыстарынан басталғанда, н өзгеріп ң не м болып айтылады, бірақ жазғанда түбірі сақталады. Осылайша дауыссыздардың үндесуі біріккен сөздер мен сөз тіркестерінің арасыңца да болады.

Мысалы:

АЙТЫЛУЫ: Жанпейіс, Ермағанбет,

ЖАЗЫЛУЫ: Жампейіс, Ермағамбет,

ә) Түбірдің соңғы с, з дыбыстарының бірі ш дыбысының алдынан келсе, олар айтылуда ш дыбысы болып естіледі.

Мысалы:

АЙТЫЛУЫ: асшы, колхозшы

ЖАЗЫЛУЫ: ашшы, колхошшы

б) Түбірдің соңгы дыбысы з болып, одан кейін с, ж дыбыстарының бірі келсе, з дыбысы с дыбысына не ж дыбысына айналады.

Мысалы:

АЙТЫЛУЫ:тұз сал, жазса, бозжігіт

ЖАЗЫЛУЫ: түс сал, жасса, божжігіт

Answer 2

"Кейінді ықпал" сөзі казақ тілінде "кешірім жасау" немесе "кейінірек" деген мағыналарын иесіктейді. Бұл сөздердің мағынасы даулет тілінің диалектіне және салықтыларға байланысты жасалуы мүмкін.