Question

Қазақ хандары Кереймен Жәнібектің мемлекетті нығайтудағы рөлі

Answer 1

Ответ:

Объяснение:

Ислам XV ғасырда Жәнібек пен Керей негізін қалаған Қазақ хандығының ресми идеологиясы болып жарияланды. Ислам діні жоғарғы хандық биліктің нығаюы мен түрлі қазақ тайпаларының бір этникалық қауымға біргіуне ықпал еткен идеологиялық факторлардың бірі болды. Қазақ хандығының халқы исламның сүнниттік бағытының ханафи мазхабын ұстанды, алайда қоғамдық және жеке өмірде исламның тәңіршілдік пен шаманизмнің элементтерімен өзіне тән синтезі пайда болды.

Қазақ мемлекеті өзінің құрылған кезеңінен бастап мұсылмандық құқықтық нормаларына жүгінді. Барлық қазақ хандары Керей мен Жәнібектен бастап ең соңғы қазақ ханы Кенесары (1847ж. қайтыс болды.) өздерінің шариғатқа жүгінетіндіктерін атап көрсеткен.

Қасым хан мен Есім хан қабылдаған көшпелі мемлекеттің дала заңдарына шариғаттың үлкен әсері болды. Тәуке ханның (шамамен 1718ж. қайтыс болды) «Жеті Жарғы» заңдар кодексін қабылдауы исламды қоғамдық өмір мен заңдық тәжірибеде қолдануда айтарлықтай үлкен қадам болды. Осы құжатта көрсетілген әкімшілік, қылмыс және азаматтық құқық нормалары айтарлықтай дәрежеде шариғатқа жүгінген. Бұл заңда мемлекеттің ислам дініне қолдауын мойындайды. Мысалға, «Құдайға тіл тигізген адамның күнәсі жеті куәгер арқылы дәлелденсе, оны тас атып жазалу қажет»; «Егерде біреу христиан дінін қабылдаса, жақындары оның барлық мүліктерін иемденеді».

Қазақ хандығында қалыптасқан қоғамның құрылымы заңды түрде бекітілді, мұнда жүз бен руға бөлінбейтін ақсүйектерге басымдылық берілді. Ақсүйектер қатарына Шыңғыс ұрпағынан таралған төрелер мен Мұхаммед пайғамбар мен оның төрт халифасының ұрпақтарынан таралған деп есептелетін қожалар жатты. «Жеті Жарғы» заңдар жүйесінде қожалардың әлеуметтік дәрежесін ерекшелеу ислам дінінің жоғары әлеуметтік деңгейін көрсетеді.

Сонымен қатар, құқықтық нормалардың басым бөлігі дала әдет-ғұрпымен байланысты болды, немесе шариғат пен әдет-ғұрыптың синтезі күйінде болды. Ислам діні дала әдет-ғұрпының басым бөлігін қабылдауына байланысты, әдет-ғұрып пен шариғаттың ара-жігін анық айыру қиын екені белгілі. Мұндай байланысты «Жеті Жарғыдан» байқауға болады. Қазақ қоғамында ислам мен көне халық дәстүрінің арадасып кеткен тұстары кездеседі. Мысалы, сәбилерді атастыру («Бесік құда») салтын ислам жоққа шығармады. Бұл салт бойынша, мұндай құдаласу арқылы туысқан болу уақыт өте келе қайта жаңғыртылады. Ислам «қалың мал» төлеу секілді көне салттарға да икемділік танытты.

Answer 2

Қазақ хандарының тарихында Кереймен Жәнібек мемлекетті нығайтушы рөлі маңызды болды. Ол XV ғасырда Қазақ хандығының алғашқы Ақ Ордасының билігіне табысып, орнындағы хандық өзгерістерге басқару үшін алғаш рет мемлекетті нығайтуды өтінді. Оның аманатшасы келесі ретте орыс жасақтарымен қарсылықты жалықтады.

Жәнібек Керейменнің көмегімен Батыс Қазақстан мен Түркістан аймақтарында орыс жасақтарына қарсы шайқасты. Ол орыс жасақтарымен араластырған кезде армиялық жасақ билігін алуы үшін шынайы жасақтар мен олардың қолдарынан шықуы керек болды. Қазақ хандарының көмегімен оның аманатшасы Батыс Қазақстанның бірнеше аймағындағы орыс жасақтарын жеңіп алды. Жәнібек орыс жасақтарының бірінші шайқасында өлді.

Бұл оқиғаның нәтижесінде, Кереймен Жәнібектің мемлекетті нығайтушы рөлі Қазақ хандығының азаптануын жасауға көмек көрсетуі мен орнындағы хандықты азат етуі үшін критикалық емес, бірақ жоғары дауыс беруі болып табылады.