Question

Оқылым жАзылым 6-тапсырма. Мәтінді оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің мағынасын анықта. Төменде берілген кестені толтыр. Енисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны туралы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Д. Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді XVIII ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарында келтірген. Бұл жазулардың құпиясы бір жарым ғасырға жуық ашылмады. Ғалымдар қанша үңілсе де, оның әліпбилік негізін таба алмады. Сондықтан алғашқыда олар «руна (белгісіз) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың түркі жазулары екенін анықтады. 1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілісінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жасады. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады. Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді. Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазудың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей, В. В. Радлов Орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, аударып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады. Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары - Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас- беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба ескерткіштердің рухани құндылығын ашты. Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатталады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орналасу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси дерек бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен баяндалған. Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен дауыссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған. Азатжол, Тақырып ,Негізгі ақпарат. Яғни, мәтінді кіріспеге, негізгі бөлікке және қорытындыға бөлу керек. әр бөліктің тақырыбын және негізгі ойды беру керек.

Answer 1

Ответ:

Тақырыбы: Орхон жазбалары мен түркі жазу тарихы

Негізгі ой: Орхон жазбаларының тарихи, мәні және мәтіндері

Мәтінді оқып, осы тақырып және негізгі ойды анықтаңыз.

Объяснение:

Answer 2

Берілген мәтінде оқылым жасалып, оқылымда берілген сөздердің мағынасын анықтау үшін кестені толтыру үшін арнайы сөздерді ашуға болады. Осы сөздерді табу үшін айтуымды кесте сөздер:

1. Енисей өзені
2. Құпия жазу
3. Н. К. Видзен
4. С. У. Ремезев
5. И. Т. Страленберг
6. Д. Г. Мессершмид
7. XVIII ғасыр
8. Руна (белгісіз) жазу
9. Тәңір
10. Түрік
11. Вильгельм Томсен
12. В. В. Радлов
13. Орхон өзені
14. Қазақ ғалымдары
15. Ә. Марғұлан
16. Ә. Құрышжанов
17. М. Томанов
18. М. Жолдас-беков
19. Қ. Сартқожаұлы
20. Жағрапиялық атаулар
21. Тайпалар
22. Тарихи оқиғалар
23. Ұлы қағандар
24. Түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктері
25. Түркі жазба ескерткіштері
26. Ұйғыр қағандығы
27. Азатжол
28. Тақырып
29. Негізгі ақпарат

Мәтінді көрсетілген кестені пайдаланып, осы сөздердің мағынасын анықтауға тырысыңыз. Кестені толтыру арқылы мәтінді оқып, анықтау жасауыңыз мүмкін.