Question

Халқымыз ауа райы амалдарын қалай анықталған? Көктем, жаз, қыс мезгілінде болатын ауа райы амалдарының ерекшілігі неде? Ауа райы амалдары атауларына байланысты пікір бөлісіңдер

Answer 1

Олар ерте кезден ауа райын алдын ала бақылап, мал-жанның түрлі апаттардан аман сақтау үшін ерте қамданып отырған. Ауа райын болжаушылар табиғат құбылыстарын бақылап, күн есептеудің дәстүрлі әдістерін құпия ұстаған. Оны атадан балаға мұра етіп қалдырып отырған. Сонымен де олар аспан денелері мен табиғат құбылыстарын бақылап, естелікке алып отыруымен бірге, өз кезегінде мал-жанға қолайлы жаңа өріс, ел-жұртқа жайлы құтты қоныс таңдауда да шешуші рөл атқарып келген. Бүгінде сол игі дәстүр ұмытылып бара жатқаны жасырын емес. Себебі интернет дамыған заманда әлемнің кез келген түкпірінде қандай ауа райы екенін немесе алдағы аптада күн райы қандай болатынын үйде отырып та білетін болдық. Әйтсе де бұл болжамдар табиғи апаттар мен зілзалалардан кейде сақтап, кейде бармақ тістетіп жататыны да бар. Ал ертедегі қазақ халқы ауа райын қалай болжаған? Академик-ғалым Ақселеу Сейдімбек «Қазақ әлемі» ғылыми-зерттеу еңбегінде осы ауа райы болжамдарын да жазып кеткен. Ендеше, назарларыңызға ата-бабаларымыздың ауа райы жайындағы жорамалдары мен ырымдарын ұсынып көрмекпіз.

Құр мен шіл қар астын қорғаласа, кешікпей-ақ боран болады. Бозторғай ұясын ойпаңға салса, жаз қуаң болады. Бозторғай ұясын қыраңға салса, жаз жауынды болады. Дуадақ қыстап қалса, қыс жайлы болады. Қамыс торғайы ұясын биікке салса, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Қызыл қаз саздан соғатын ұясының іргесін биік етсе, жаз жаңбырлы болып, су көтеріледі. Жыл құстары топтасып ұшса, жылымық күз созыла түседі. Жыл құстары қайтқанда төмен ұшса, қыс қатты болады.

Answer 2

Ауа райы амалдары, көктем, жаз, қыс мезгілінде болатын ауадағы белгілі амалдарды анықтау үшін пайдаланылатын оқиғаларды атаулауға болады. Ауа райы амалдарының атаулары бүкіл дүниедегі жергілікті аймақтар бойынша айырбасталуы мүмкін. Мысалы, кейбір өкілдер көктем ауа райы амалдарын "тайған" деп атайды, жаз мезгілінде болатын ауадағы амалдарды "көңілді" деп атаймыз, қыс мезгілінде болатын ауадағы амалдарды "күнгірт" деп атаймыз.

Атауларды анықтау арқылы ауа райы амалдары туралы ақпарат алушылар арасында көбейу, мәліметті таразылау жасалады және амалдар туралы пікір бөлісу мүмкіндігі кеңейеді. Атаулар арқылы амалдарды анықтау алғашқы ойыншылар арасында түпнұсқа жазылғаны үшін, олардың көпшілігі ауа райы амалдарының тәрбиелеуі, танымал ерекшеліктері мен олардың жазбалары мен кітаптары арқылы білінеді. Бірақ атауларда деңгейлер арасында қарым-қатынассыздық жасалуы мүмкін, сондықтан атауларды алдын-ала дұрыс айту керек.

Алайда, атаулар арқылы амалдарды анықтау процесі де бір-бірінен түпнұ