Question

Қыпшақтардың әскери өнері ​

Answer 1

Объяснение:

ХЫ ғасырдың басында бұрынғы қимақ, қыпшақ және құман тайпалары қоныстанған аумақта әскери-саяси үстемдік қыпшақ хандарының қолына көшті. Қыпшақтардың билік басына келген билеуші әулеттік шонжарлары оңтүстік және батыс бағыттарда белсенді қимыл жасай бастады, мұның өзі оларды Орта Азия мен Оңтүстік-Шығыс Еуропа мемлекетімен тікелей белсенді қарым- қатынас орнатуға жеткізді.

ХЫ ғасырдың екінші ширегінде қыпшақтардың әскери-тайпалық шонжарлары Сырдарияның төменгі және ортаңғы аңғарынан, Арал өңірі мен Каспий өңірі далаларынан оғыз жабығуларын ығыстыруына экономикалық та, саяси себептер де болған еді. Саяси фактор ең алдымен ХЫ ғасырдың бас кезінде Орталық Азия тайпаларының батыс бағытында қозғалуына ұласқан сыртқы оқиғаларға байланысты болатын. Сонымен бірге қыпшақтардың өзін-әзі билеуге және өз мемлекетін құруға ұмтылған әулеттік топтардың орталықтан аулақтау сарынының маңызы аз болған жоқ. ХЫ ғасырдың бірінші жартысында күшейген қыпшақ тайпаларының көсемдері, тегінде, жайылымдық жерлердің тапшылығына ұшырап, сонымен қатар Еділ бойы, Үстірт және Сырдарияның төменгі ағысы арқылы өтетін аса маңызды сауда жолдарын өз бақылауына алуға ұмтылған болса керек. Азияны Еуропамен жалғастырып жатқан жолдың бұл телімі маңызды баю жолдарының бірі ретінде мейлінше қажетті болатын.

Қыпшақтар билігінің Арал өңірі мен Сырдария бойындағы аймақтарға таралуына байланысты этникалық-саяси жағдайдың өзгеруіне қарай ХЫ ғасырдың 2-ширегінің басында «Оғыздар даласы» (Мафазат әл-гузз) деген атаудың орнына «Қыпшақтар даласы» (Дешті Қыпшақ) деген атау пайда болады. Маңғыстауды, сондай- ақ оған жапсарлас жатқан аймақтарды қаратып алған қыпшақтар Қорезмнің солтүстік шегіне жақындап келді. Сол арқылы қыпшақтардың саяси ықпалы едәуір кеңейді. ХЫ ғасырдың ортасында құмандардың негізгі бұқарасы мен билеуші тоқсоба және бұржоғлы руларының қол астындағы қыпшақ тайпаларының үлкен топтары оңтүстік орыс және Қара теніз өңірі далалары мен Византия шекараларына дейін қоныс аударған. Осы оқиғалардың нәтижесінде қыпшақ тайпаларының жері этноаумақтық екі бірлестікке: Еділ өзені бөліп жатқан Шығыс қыпшақ және Батыс қыпшақ бірлестіктеріне бөлінеді. Қазіргі Қазақстан аумағының көп бөлігі Шығыс қыпшақ ұлысы ханының билігінде болған.

Answer 2

Қыпшақтар, орта және кесек жолдарды жүргізу әдісінде сотталған, сонымен қоса, айтылған өнерді мастерлескен қағида. Қыпшақтардың әскери өнерінің ең басқа және маңызды қызметтерінен бірі — дала жолы бойында басқару және айналастыру әдісі болып табылады.

1. Сабыр және шабыттану: Қыпшақтар аскери бір өнерді сабырлау мен шабыту бойынша мастерлескен. Олар сынауларды ашып, шабыту кезінде дала жолымен бірнеше күн жүретіндей сабырларын тексеруді өтіріп тұрады.

2. Арбалет жасау: Қыпшақтар арбалет қолдарын жасау және пайдалану өнерін мастерлескен. Бұл өнері арбалеттерді жасау мен жөнелту үшін қажетті еді.

3. Тайшылық жасау: Қыпшақтар айналастыру және тайшылықты көп жағдайда өздерінің жануарларын жеті жатты жерге жіберу әдісін мастерлескен. Бұл өнер аскери өлімге шақырылатын мақсатпен пайдаланылды.

4. Тозақ жасау: Қыпшақтар ауылдарын қоршау мен аскери қоршауда пайдалану үшін тозақ жасау өнерін мастерлескен. Тозақтар көбінесе сауыт жасау үшін пайдаланылды.

5. Сай жасау: Сай жасау өнері Қыпшақтардың аскери амалдарын үйрететін көп түрлі алғашқы өнердерден болып табылады. Олар сай жасау кезінде қалқаның ашуын жаттады.

6. Айтуыл тарту және жатты жату: Бұл өнер Қыпшақтардың аскери өнерінің ең басқа жолдарына назар аударады. Олар айтуыл тарту және жатты жату әдістерін үйрететіндей мастерлескен.

Қыпшақтардың аскери өнері олардың дала жолымен амалдауға қабілетін арттырады және аскери операцияларда жетекші болуға көмектеседі.