Question

Кыпшак хандагы туралы мәлеметсрочна​

Answer 1

Ответ:

Қыпшақ хандығы – шамамен 11 – 13-ғасырларда қазіргі қазақ жерінде өмір сүрген мемлекеттік бірлестік. Қимақ (кимек) қағандығы ыдырағаннан кейін әскери-саяси билік қыпшақ ақсүйектерінің қолына көшті. Олар 11-ғасырдың 2-ширегінен бастап Арал мен Каспий өңірлерін жайлаған оғыз тайпаларын ығыстырды. “Оғыздар даласының” (Мафадат әл-ғұз) орнына Дешті Қыпшақ атауы орнықты. 11-ғасырдың ортасынан бастап қыпшақтар Еділден өтіп, батысқа қарай жылжиды. Кейіннен олар Византия империясы мен Болгария жеріне әлсін-әлсін шабуыл жасап, 1071 – 80 ж. Дунай өзеніне келіп жетті. Кейбір рулары басқа түркі тайпаларымен бірлесе отырып, Кіші Азияға тарай бастады. 11 – 12-ғасырларда Алтай мен Ертістен бастап Карпат пен Дунайға дейін созылған даланы мекендеген халықтардың бәрі қыпшақтар деп аталды. 12-ғасырдың ортасынан олар Сырдария бойындағы қалалар үшін Хорезммен соғысты. Қыпшақ ақсүйектерінің бір бөлігі Хорезм шаһына қызмет етті, сондықтан 13-ғасырдың басында хорезмдіктер Сыр бойына толық иелік етіп, Торғай, Ырғыз, Есіл, Нұра өзендерін жайлаған қыпшақтарға жорық жасай бастады. Шыңғыс хан шапқыншылығы қарсаңында қыпшақтар ыдырау алдында тұрды. Таққа тек бөрілі руынан шыққандар мұрагерлік жолмен сайланды. Олар ежелгі түркі дәстүрі бойынша 2 қанатқа бөлінді. Кейіннен Шыңғыс хан әскерлері ретінде Дешті Қыпшаққа Орталық Азиядан келіп сіңген түркі-моңғол тайпалары (керей, меркіт, найман, уақ, жалайыр, қоңырат, т.б.) мен Жошы хан ұрпақтары жергілікті қыпшақтармен араласып, біртұтас халыққа айналды. Сондықтан көп ұзамай Алтын Орда халықтары “Қыпшақ ұлысы”, “Қыпшақ тілдес халықтар” деген жалпылама атаумен аталып кетті. 13-ғасырдың аяғында Алтын Орданың құрамындағы қыпшақ тайпаларының этникалық негізінде құрылған автономиялық бірлестік – Ақ Орда күшейе бастады. 14-ғасырдың аяқ кезінен бастап Ақ Орданы мекендеген қыпшақ тайпалары “өзбек” деген жалпылама атаумен аталды. 15-ғасырдың орта тұсынан бастап “өзбек” терминін “қазақ” атауы ығыстырып шығарды.[1][2]

Answer 2

Кыпшак хандагы қазақ ұлы болатын, XI-XII ғасырларда жасаған қазақ хандығының бір бөлігін маңыздап жасаудағы тарихи фигура. Қазақ хандарының бірі болатын Кыпшак қазақтарының өзіндік құрамын басқарды. Арал-Иртыш аралығында құрылған Кыпшак хандагы, орта қазақ қағанатын құруға жол берген.

Кыпшак хандагының бастамасынан бастап, Қарахан қағанаты, Шіньжу қағанаты, Жетісу қағанаты, Қарахитай қағанаты мен араларындағы жасаған кеңестердің қолдануымен қазақ қағанаты өзгерді. Алайда, оның арқасында қазақ халқының орындауы жалпы болды. Кыпшак хандагының билігімен, оның өзіндік құрамымен танысуы бағдарламалы жасалды.

Қазақ хандагының бастаршысы болатын Кыпшак хандығы тарихи мәліметтері жазбалар, халықаралық тарихи жасаулар, археологиялық көмектемелер мен өзекті тарихи қазақ шежірелері арқылы анықталады. Кыпшак хандагының кеңесшілері және аскерлері айтарлық орындарда кездестірілген шығармашылық көрсетіп, оның хандығының басып-кетуіне жол ашқан.