Question

Абай ата казактын данышпаны эссе

Answer 1

Ответ:

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) – Қазақ халқының ұлы ақыны, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы, ғұлама ойшыл, композитор, аудармашы, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартушы реформатор және қазақ руханиятын дамытушы, әділ би әрі дана шешен.

Абай бұрынғы Семей облысының, Семей уезі, Шыңғыс болысында дүниеге келген. Атасы Өскенбай атақты би атанған. Әкесі Құнанбай өз заманындағы сара сөздің саңлағы, ақыл-ой иесі болған.XIX ғасырдың ортасында Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекітілгені тарихтан белгілі. Ал анасы Ұлжан болса, шешендігімен, тапқырлығымен ел құрметіне бөленгені баршаға аян. Анасы жас Ибраһимді еркелетіп, «Абай» деп атап кеткен.

«Әке балаға сыншы» демекші, Құнанбай Абайдан көп үміт күтеді. Оның зеректігін байқағаннан кейін, 10 жасқа толған соң, Семейдегі Ахмет-Риза медресесіне береді. Онда араб, парсы тілдерін үйреніп, дін сабақтарын оқумен қатар, Низами, Науаи, Сағди, Хафиз, Физули, тағы басқа шығыс классиктерінің шығармаларымен танысады. Медресенің үшінші жылында Семейдегі «Приходьская школаға» түсіп, онда 3 ай оқиды.

Сол кезден бастап А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонтов, Л.Н. Толстой, И.А. Крылов, Ф.М. Достоевский, М.Е. Салтыков-Щедрин шығармаларын оқып, Гете, Дж. Байрон мұраларына ден қояды. Ол 13 жасында әке ықпалымен өз бетінше білім алуға бет бұрады. Көбінесе әкімшілік билікке араласа бастайды. Отаршыл Ресейдің қол астындағы халқының ауыр тағдырын көріп өседі. 1875 жылы Қоңыркөкше елінде өткен сайлауда жеңіске жетіп, 1878 жылға дейін болыс болады. Қазақ халқының дәстүрлі ел билеу жоралғыларын, әдеп-ғұрып заңдарын жетік білетін Абай ел ішіндегі әр алуан әкімшілік-құқықтық реформаларға белсене араласады. Кейіннен өз қалауымен биліктен іргесін аулақ салып, шығармашылықпен дендеп шұғылданған.

Абай өз шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен. Ол Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген.

Оның фиософиясының өзегі – адам, адам туралы ой-толғамдар. Хакімнің адамзат туралы түсінігі таңғажайып: сондай нәзік, сондай терең, даналыққа толы. Абай ұсынған «адам бол!» идеясы, Абай көрсеткен адам болудың жолдары, «Толық адам» ұғымы – бәрі де философиядағы өзекті тақырыптар.

Заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезов Абайды ұлы ақын, ойшыл, кемеңгер, қоғам қайраткері деп тани келіп, «соның барлығымен қатар Абайдың ел ішінің ең үлкен, ең іргелі биі болғанын да еске алу керектігін» назарға салады. Сондай-ақ, оның бұл ерекшелігі жөнінде замандасы Көкбай «билікке келгенде Абайдан әділ, таза дұрыстығы күшті биді Тобықты іші бұрынғы заманда көрген жоқ деп айта аламын» деп жазады.

Абайдың тұтас дүниетанымын, әсіресе құқықтық мұрасын және билік-шешімдерін зерттеген А. Тәукелов, С. Зиманов, С. Өзбекұлы, Ш. Андабеков сынды заңгер-ғалымдарымыздың еңбектерін ерекше атап өтуге болады. Ондағы мақсатымыз – ұлы ойшылдың би ретіндегі табиғи болмысын ашып беру. Жалпы, кез-келген билік-шешімдердің логикасында Абайға және ол өмір сүрген қоғамға тән құқықтық өмір құбылыстары кестеленген. Ойымызды сабақтай түссек, билік шешімдердің басым бөлігі ар-намыс, абырой құндылықтарын реттеуге бағытталған. Сондықтан дәстүрлі құқықтық жүйені өмірінің басты мәніне айналдырған қалың бұқара «малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы» деуі бекер емес.

ХІХ ғасыр – қазақ тарихындағы ауыр кезеңдердің бірі. Абай дәуірі дәстүрлі ұлттық болмысы бұзылып, жұрт іші бүлініп, ел болып өзін-өзі билеуден қалған кезеңмен тұспа-тұс келді. Ел ішінде алауыздық өршіді. Осындай кезде Абай сынды алқалы би тарих сахнасына шықты. Оның халық атынан әділ билікті жүргізуіне заманның өзі мәжбүрледі, уақыттың өзі әділқазы атандырды десек, жалған айтпағанымыз.

Answer 2

Абай ата Қазақстан мемлекетінің тарихында атыңыздан тасир еткен адамдардан бірі. Оған "Қазақстан мәдениетінің ақын" деп атқару жасалған. Абай ата – кездесуінен бастап 1845 жылы Қазақстанда дүниежүзілік мәдени күміс бумбарларының кереметті жасаушысы болып, оның туыстары жеткіліксіз болып табылады.

Абай ата оқушы болуы жатырмау баласы болып, оқу жолында жасаушылықпен дайындалған. Ол арасында кітап оқу, музыка жасау, поэзиямен шашу жатады. Олардың балаларына тура жолдан жету үшін Абайдың ата-аналары өздерінің оқушыларының оқуымен айналасып, оларды жеткіліксіз оқытуға қабілетті етуге ынталанды.

Абай ата оның ата-аналарының қарай бастады. Олар бала жасау үшін балаларды оқыту, оларды адам болуға қарсы келмейтін ой-пікірлерге қарсы жасап, оларды қауіпсіз ету үшін көркем жұмыс жасады. Осы тұрғындар балалардың білімді, даярлы, өнеркәсіпті адамдар болуын алатын жолда жылжымайтындар.

Абай ата кереметті сөздерге жазу және оларды білім арқылы үйрету жолында ішкі жазу туралы жазушы болып, қазақ әдебиетінде жаңа кезең жасауға үлес көрсетті. Оның ең танымал сөзі – "Сүйінші жастар үшін жазылды." Абайдың поэзиясы қазақ халқының бір жағынан бақылау жасау, жарату үшін тырысып, толық жасалған жазбаларды табу жолында қажетті қатар жасайды.

Абай ата салмақұлы маусымдық барлық жағынан жиі көрсетті. Ол өз қазақтарының өнер, өнім, мәдениетін қорғауға тырысады. Оның ой-пікірлерінде Қазақстан мемлекетінің арасында бірлесуі, кедейлердің басына келген қиындықтарды ұстайтын, өзгертуге жарату жолында тілектеріне сену мақсаты жалған.

Сонымен қатар, Абай ата тарихи қазақтың кезінде еркіндікке, таразымен, адам құқықтарымен қамтамасыз еткендігін дәлелдейді. Ол азаматты жауапты жасап, қазақтардың тараптарында адалдық жасауға ұмтылды. Абайдың жасалған орындары өнеркәсіп, поэзия, музыка, әдебиет саласында мүмкіншіліктерді ашуды.

Сөзімнен айтып отырмын, Абай ата Қазақстанның тарихында аты жасалған жангырық адамдардан бірі. Оның туыстары, ой-пікірлері, поэзиясы жангырықтарды адалдық пен тарапты алысады. Абай ата Қазақ халқының көркемдікі мәрейті болып табылады және оның өнеркәсібі мен басқа құқықтары Қазақстан мемлекетінің дамуына жаңа басым береді.