Question

Қорқыт күйлерінің тарихы туралы мəлімет беріндерші

Answer 1

Күйлердің шығу тарихы туралы аңыз - әңгімелер
Қорқыт “Башпай”
Аңыз бойынша, “Башпай” Қорқыттың өмірінің соңында шығарған ақырғы күйі екен. Қорқыт кілемін төсеп дарияның бетінде отырғанда қарындасы Ақтамақ ағасына тамақ әкеліп беріп тұрған екен. Күндіз – түні күй тартып, өліммен алысып әбден шаршаған күйші бірде қарындасының әкелген тамағын ішкеннен кейін бойы маужырап, көзі ілініп кетеді. Тамақ салынған дорбамен қайрақ жылан болып ілесіп келген ажал қобыздың үні шықпай тұрған кезде күйшіні шағып алады. Жыланның уы бойына жайылып, әлсіреп бара жатқан Қорқыттан Әзірейіл: “Қандай тілегің бар?” – деп сұрайды. Сонда Қорқыт: “Менің өмірде екі күнәм бар. Біріншісі - өлімнен қырық бір жыл бойы қашқаным. Кілем жайып Сырдың бетінде отырғанда бірде алай – түлей дауыл тұрған еді. Сол кезде қарындасыма башпайым тиіп кеткен болатын, екінші күнәм – сол. Сол себепті мені көмгенде осы екі башпайымды ашық қалдырыңдар”, деп қобызын қолына алып, ең соңғы Башпай күйін тартқан екен.

Қорқыт “Ұшардың ұлуы”
Бір жесір кемпірдің жалғыз баласы болады. Ол құс салып, ит жүгірткен саятшы екен. Қашқан аңды құтқармайтын “Ұшар” деген тазысы, желмен жарысқан жүйрік аты бар екен. Күндердің күнінде жігіт кенеттен қайтыс болады. Сол кездегі елдің әдет – ғұрыпы бойынша, өлікті жерлегеннен кейін жұрт қоныс жаңартып, басқа жерге көшеді екен. Жаңа орынға көшіп келгеннен кейін кемпір баласынан қалған көз – тазыны іздесе, ол ұшты – күйлі жоқ боп шығады. “Ескі жұртта қалған болар!” – деп, ана бұрынғы қоныстарына қайтып келсе, айтқандай-ақ, Ұшар иесін қиып кете алмай, мола басында сай – сүйекті сарқырата аспанға қарап ұлып отыр екен. Мұны көрген ана:

Жалғызымнан айрылдым,
Қанатымнан қайрылдым,
Ұшар, Ұшар, кә, кә...-
деп аңырайды. Иен далада жалғызының артында қалған ана мен иесінен айрылған тазы – қос мұңлық қосылып күңіренеді. Қорқыттың осы оқиғаға байланысты шығарған күйі “Ұшардың ұлуы” деп аталады.

Answer 2

Қорқыт күйлері, Қазақстандағы нарықтардың музыкалық традициясына тән қалатын музыкалы жанр болып табылады. Бұл күйлерің тарихы өте ескіге кетеді. Бірінші рет Қазақстандағы қорқыт күйлерінің кездесуі XI-XII ғасырларға дейін қайтарады. Ол ғасырларда Орхон, Іртіш, Карақұм, Терешек, Тобол, Жайық, Карағай, Шаруа, Шалқар және басқалардың қорқыт күйлерінің бірнеше нұсқалары анықталады.

Қорқыт күйлері қазіргі кезде де қазақ халқының күлгін музыкасының негізгі бөлігі ретінде сақталуда. Олардың музыкалы композициялары жайылымды, тәуекелді, өте жүректі, жанұясылды, қызықты, өте күлгін жасалады. Күйлерінің барлық нұсқаларының басты құрылымы өзара әйелдерге, мал торушыларға және салтанатты кісілерге арналған өзара әндер, әндердің бірнеше қисымына жасалған бірнеше қызығушы, қызықты жасалған бірнеше өзара арқаулардан тұрады.

Қорқыт күйлерінің музыкалы тауыптылығы мен өзара әндерінің қызығушылығы қазақ халқының музыкалы культурасының көктемінде қажетті орын алады. Олар қазақтардың тұрғындары, тұрғындарының қолынан өткен тарихи оқиғалар, қазақтардың табиғаты мен ортақ өмірі, қазақтардың көпшілігінің қоғамдық өмірі мен басқа мәселелерді, әлеуметтік өмірлерін тағайындайтын құрылымдарды білдіреді.

Қорқыт күйлерінің тарихы кез келген күйшінің қызығушылығы мен музыкалы тауыптылығына қарай өзгеріс тапсыруды ортады. Қазақстан тарихындағы қайтыс кезеңдерде Қорқыт күйлері музыкалы әдістеріне сәйкес көптеген музыкалы құрылымдарды қамтамасыз етті. Қорқыт күйлері қазақ халқының тарихындағы бірнеше таңдауларды, биіктіліктерді, мәдениетті мәнерлерді, әлеуметтік-психологиялық мәнерлерді, музыкалы жазбаларды, қызықты өмірлерді, тұрғындардың өзара әндеріні жетілдіреді. Қорқыт күйлері тарихының қажетті орындарынан бірі де, олардың қазақ халқының музыкалы культурасына тапсыруды ортады.

Answer 3

Қорқыт күйлері — Орта Азиядағы тарихи туралы танымал көтеріліс. Бұл күйлер үшін мемлекеттердің көп бөлігін алатын Оңтүстік Орта Азияда орналасқан, XI-XIII ғасырларда биліген туралы айтылады. Қорқыт күйлерінің тарихы көп медресе тарихшыларының салыстыруында білінетіндігі, салт-дәстүрлері, діні мәселелерге байланысты мәліметтерге қосымша тұтынады.

Қорқыт күйлерінің Орта Азия жеріне келуі

Қорқыт күйлері XI ғасырдың ортасында Қытайдан (Хан байытуынан) шығуы кезінде тасымалданған үшін Орта Азия жеріне келген. Одан бұрын өзгерген көтеріліспен байланысты басым көтерілді, аз жайындамаларды алу үшін күйлер келген. Бұл кезде Орта Азиядағы мемлекеттердің жануарлармен тасымалдауы болмасына, тұрмыстармен орындалатын аймақтық тарифтерді алғысыздық пайда болды.

Қорқыт күйлерінің билігі

Қорқыт күйлері тарихшыларға бай болған медреселерімен бірге аз қалау тарихшысы болған Қутадғу Біліг. Ол, Қорқыт күйлерінің тарихы мен мәдениетіне арналған «Қорқытнома» атты тарихи соғыс туралы китап жазды. Осы кітапта Орта Азиядағы тарихи сыйлықты қаза тарту әдістері, тарихи қытай тараптарымен жасалатын арасыра өткізіп жатқан көтеріліс өнімдері, мемлекеттераралық әрекеттер туралы мәліметтер берілген.

Қорқыт күйлерінің салт-дәстүрлері

Қорқыт күйлерінің ең негізгі салт-дәстүрлері айырым мемлекеттер мен кезекті жерлерді біріктіру мен тарихи мекен-жайларын бекіту үшін қолданылатын өзара өзгеше әрекеттері болды. Бұлар арасында алау мен көбейту, байыт таныту, мемлекеттік өнімдерді басқару, тибетшілік тамыздарымен жүзелту, қалаулық, тура, тор, тайпа т.б. салт-дәстүрлерді әріптестігіндей мекен-жайларды жасау тарихи салт-дәстүрлері жатқан түрде қолданылды.

Қорқыт күйлері мен дін

Қорқыт күйлерінің билігіне діндік-марапатты ақпаратты қосуды ұсынатын көптеген материалдар бар. Қорқыт күйлерінің билігінде Ислам діні бөлігіне жатпайтын мәселелер басшы мәселе болды. Орта Азиядағы мемлекеттерде діндік-марапатты аймақтарын құруды және биік-мәдени өмірді қолдануы тарихи сабақтар мен тазау-төсектерді өткізді.

Нәтиже

Қорқыт к