Question

Мақал метелдерді оқып, есте сақтаңдар. 1) Отан- елдің анасы, Ер-елдің панасы. 2) Отан үшін еңбек етсең, Халқыңның сүйген ұлы боласың. 3) Отаны бірдің жүрегі бір, Жүрегі бірдің тілегі бір. 4) Отаның тыныш-сен тыныш. 5) Алтың үяң- Отан қымбат, Құт-берекең-Отаң қымбат. Аймалайтын-анаң қымбат, Асқар тауың- əкең қымбат. Нужно обозначить септык, таульдык, шылау

Answer 1

Септік жалғаулары (орыс. Падежные окончания) арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылау сөздермен де, есімдер өзді-өздері де жалғасып әр алуан қарым-қатынасқа түседі.[1]

Мысалы:

Еңбектен еңбек шығады, еңбек туады,Еңбекті еңбек ақтап, еңбек жуады.Еңбек етіп күшті туған ерлерЕңбекке ерте тұра бекін буады.Еңбекте еңбек еткен ерлерім бар,Еңбекке сіңірген көп түрлерің бар,Еңбегім өзгерген жоқ, өз орнында,Еңбекпен ерік алатын жерлерім бар (И. Б.).

Бұл мысалда 13 мәртебе ұшырасатын еңбек сөзі түрлі-түрлі қосымшалар қосылып, әр алуан формада қолданылып тұр. Егер жетінші жолдың басындағы еңбегім дегеннен басқаларының қосымшаларын алып тастасақ, сөйлемдегі сөздердің байланысы бұзылып не қиыспай қалады, не сөйлемдердің мағыналары өзгеріп кетеді.[2]

Бұл қосымшалар сөйлемдегі сөздерді бірі-бірімен жалғастырып, септестіріп тұр. Осындай қосымшаларды септік жалғауларыдейміз. Сөздердің жалғауларды қабылдап өзгерту жүйесінсөздердің септелуі деп немесе септеу деп атайды.

Септік жал-
ғауларының
атыСұрауларыЖай септіктің
сұрауларыТәуелдік септік сұраулары1Атаукім? не?кімім? кімің? кіміңіз? кімі?
нем? нең? неңіз? несі?2Іліккімнің? ненің?кімімнің? кіміңнің? кіміңіздің? кімінің?
немнің? неңнің? неңіздің? несінің?3Барыскімге? неге?
қайда?кіміме? кіміңе? кіміңізге? кіміне?
неме? неңе? неңізге? несіне?4Табыскімді? нені?кімімді? кіміңді? кіміңізді? кімін?
немді? неңді? неңізді? несін?5Жатыскімде? неде?
қайда?кімімде? кіміңде? кіміңізде? кімінде?
немде? неңде? неңізде? несінде?6Шығыскімнен? неден?кімімнен? кіміңнен? кіміңізден? кімінен?
немнен? неңнен? неңізден? несінен?7Көмектескіммен? немен?кіміммен? кіміңмен? кіміңізбен? кімімен?
неммен? неңмен? неңізбен? несімен?Тағы қараныз:[өңдеу]

Answer 2

Көлемді түсіндіру

Сіздің сұрауыңыздағы мақал метелдерді оқып, есте сақтаңдар белгілі сөздер туралы сөйлемдерді түсіндіруге болады. Біз осы сөйлемдердің мағынасын, мазмұнын және олардың қандай байланыстары болатынын түсінуге тырысамыз.

Сөйлемдерді түсіну

1) "Отан- елдің анасы, Ер-елдің панасы." Бұл сөйлем әдетте қазақ тілінде пайдаланылатын бір мақал метелдерінен бірі. Бұл сөйлемдің мағынасы, отан елінің бірлігін, едігін және елдің мәнін білдіреді. Отан мыңдағанда, әрбір елдің анасы деп танылады. Ер-ел, бір елдің панасы, құтқарушысы, қорғаушысы деп танылады.

2) "Отан үшін еңбек етсең, Халқыңның сүйген ұлы боласың." Бұл сөйлем отанға деген міндеттемені, ұлттың сүйгенін және отанға арналған ұлылықты айтады. Отанға қызмет ету, оны сүйгену ұлылықты білдіреді.

3) "Отаны бірдің жүрегі бір, Жүрегі бірдің тілегі бір." Бұл сөйлем отаны және қаншама адамның отанына байланысты маңызды бір мақал метелдерінен бірі. Мағынасы, барлығымыздың отанымызға бірлік, бірдейлік пен байланысты болуын көрсетеді. Отанымыздың жүрегімізге, сезімімізге, дегендерімізге бірлік жасау керек.

4) "Отаның тыныш-сен тыныш." Бұл сөйлем отанға айналып, отанымыздың бірлігі мен біздің бірлігімізді көрсетеді. Тыныш сөзі отанымыздың қорғаушысы мен біздің қорғауымызды айтады. Біз отанымызға айналып, отанымыз үшін маңызды боламыз.

5) "Алтың үяң- Отан қымбат, Құт-берекең- Отаң қымбат. Аймалайтын-анаң қымбат, Асқар тауың- əкең қымбат." Қазақстан туған туыстың жұмысын көрсететін бір мақал метелдерінен бірі. Бұл мақалда отанымыздың бізге берген ризамызды, бізге берген құттықты көрсетеді. Отанымыз бізге мол болып, бізге сыйлық береді. Аймалайтын-ана сөзі анаға айналып, анаға көрсетілген маңыздылықты айтады. Асқар тауы сөзі əкеңге айналып, əкеңге мол болып, оны құттықты көрсетеді.

Септік, таульдық, шылау

Септік, таульдық және шылаудың мағынасы:

- Септік - бұл су емес, кеудедегі жабайы, қабылдаушысыз заттардың таралу жері. Ол кеудедегі көліктерге, көлікті құтқаруға арналған.

- Таульдық - бұл көптеген жатқан немесе көптеген қабылдаушылар бар жабайы заттарды құтқаруға арналған жер.

- Шылау - бұл көліктерді жабайы жерлерден құтқару үшін пайдаланылатын жабайы заттардың жері. Ол көліктерге жабайы, өзара жабайылықтың деңгейін көтеру үшін пайдаланылады.

Мақал метелдерінде септік, таульдық және шылау сөздері орнатылғанымен, олардың мағынасы жан-жақты мақалда айтқан ретінде түсініледі. Олар отанымыздың мәнін білдіру, отанымызға байланысты бірлік, таулылық және бірліктіктер, отанымыздың бізге құттықты беруін көрсету үшін пайдаланылады.