Question

Қазақ тілінен: 1. "Тұрақты тіркестер", "Мақал-мәтелдер", "Еліктеуіш сөздер", "Шылау" осы өткен тақырыптарға 3 мысалдан жазасыздар. 2. 5 сөзге морфологиялық талдау жасайсыздар : оқушыларына, күшінің, төзімділікке, тәуелсіздіктен, оның. 3. Сосын 3 жай сөйлемді алып, сөйлем мүшесіне талдау (синтаксистік).​

Answer 1

Ответ: ҒАЗИЗА ҚЫНУАРБЕКҚЫЗЫ

ИМАНАЛИЕВА

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ

ЭМОЦИОНАЛДЫ

ҚҰРЫЛЫМДАР

Алматы 2011

ымына (тамағына) ашу тығылу,

араз болу, ашуға міну (булығу, тығылу), әйелі ұл тапқандай қуану,

басына қайғы түсу, боз інгендей боздау (зарлау, еңіреу), бор боп

(бордай) егілу, ботадай боздау, еңірегенде етегі толу, зарлап қалу  

27

сияқты тіркестерді топтастырады. Аталған тіркестердегі эмоционалдық фразеологизм құрамындағы көз жасы, ашу, араз, қуану, қайғы,

зарлау, боздау, еңіреу, егілу сөздерінің тірек мағынаға ие болуынан

байқалады. Бұл жөнінде: «2. Эмоционалдық фразеологиялық тіркес

құрамына еніп тұрған жекелеген лексикалық бірліктердің семантикасынан-ақ көрініп тұрады», – деп түйіндейді [23, 56]. Үшінші негізге

қатысты: «3. ФТ мағынасына эмоциялық бояу үстеуге фразеологизм

құрамына, тілдің эволюциялық жолмен дамып, өрбіген, соның негізінде туындаған, символдық мәнге ие сөздердің енуі де себепші болады.

Бұл жерде нақтылай кететін фактор, сөздің жаңа мағынаға ие болуы

емес, оның белгілі бір ситуацияда немесе контексте жаңа қолданысқа

түсуі. Әдетте нақты денотаттың қолданылу үрдісі әр халықта әр түрлі.

Мәселен, қазақ халқы адам болмысындағы қатты қиналысты жан, қан,

жүрек сияқты символ сөздер арқылы береді», – деп жазады [23, 57].

Бұл жердегі автор пікірі қазақ тіліндегі жанын жегідей жеу, жаны

көзіне көріну, жан алқымға келу; жүрегі қарс айрылу, жүрегі аузына

тығылу, жүрегі өрт (от) боп жану; қан жұту, қанына қараю сияқты

тіркестермен дәлелденеді.

Эмоционалдылық мәселесіне қатысты орыс және қазақ тіл біліміндегі жинақталған теория кез келген эмоцияның астарында бағалауыштық сипат жататындығын дәлелдеп отыр. Сондықтан эмоционалдылықтың лингвистикалық категориясы тілдің бағалауыштық, қарқындылық, бейнелілік, экспрессивтілік сияқты категорияларымен байланысты қарастырылады. Автор эмоцияны бейнелейтін фразеологизмдердің семантикалық ерекшеліктерін синонимдік қатардағы фразеологизм қарқындылығының басқышты (градациялы) болып келуімен,

мағынаның қосымша реңкімен, стильдік ерекшелігімен байланыстыра

қарастырады. Автордың пікірінше эмоциялық толғанысты бейнелейтін

фразеологизмдердің қарқындылық деңгейі эмоциялық күйдің құбылмалы болуын бейнелейтін фразеологизмдерге қарағанда жоғары.

Стилистика тілдік құралдардың мәнерлегіштік мүмкіндіктерін,

қолданылу заңдылықтарын қарастырады. Стилистикада тілдің барлық

деңгейіндегі құралдар жұмсалады. Көп жанрлы көркем әдебиет туындыларындағы, публицистикалық материалдардағы, әр сала бойынша

жазылып жатқан ғылыми еңбектердегі, ресми құжаттардағы, ауызекі

сөйлеу тіліндегі тілдік құралдардың қолданылу ерекшеліктерін

зерттеудің маңызы зор. С.Б. Қоянбекованың докторлық диссертациясында экспрессивтіліктің тілдік құралдар арқылы берілу мәселесі сөз

болады.

Аталған зерттеулерден қазақ тіл білімінде эмоционалдылық

мәселесін лексикалық және стилисти

Answer 2

1. "Тұрақты тіркестер", "Мақал-мәтелдер", "Еліктеуіш сөздер", "Шылау" тақырыптарына 3 мысалдан жазу:

- "Тұрақты тіркестер": Мамандарды таңдау үшін ұйымдар көмегімен туралы білу көмекші болар. Мысалы, "Тіркестер атындау орындарындағы топтастыру сынаулары." - "Мақал-мәтелдер": Әскери жауапты өткізіп, кеуде қою жоқ. "Байбітті мақал: Жергілікті жүйелі орташа бағалармен адалдықты дамыту."

- "Еліктеуіш сөздер": Табиғатты жүзге келмеген ақпараттарды баспа қылу. "Ауылдық айдастырушылар еліктеуіш су аймақтарынан көшетіліп, елді қорғаушы орталықтарына тасымалдау ісін өткізеді."

2. 5 сөзге морфологиялық талдау:

- Оқушыларына: Оқушылар - жалпы сансыз сан, жолымайтын жасушаларды білдіру үшін "сы" есімдік жасауы мүмкін. - Күшінің: Күш - тұрмыстылық сабақтас, "ің" есімдікті байланысқан синонимдерге түйінленген.

- Төзімділікке: Төзімділік - бірінші өркендірушілік, "ге" суффиксі байланысқан сілтемелерге арналған.

- Тәуелсіздіктен: Тәуелсіздік - басқармасыздық, "тен" суффиксі мен "ден" тізімімен байланысқан барлық билігілерге.

- Оның: Он - жалпы санның ондық бөлігі, "ың" сауатты суффиксі мен "о" мен "ы" тізімімен байланысқан.

3. Сосын 3 жай сөйлемді алып, сөйлем мүшесіне талдау (синтаксистік):

Сосын 3 жай сөйлем: Біздің сыныбымызда жақан оқырмандар өздерінің жаттықтығына жиналып, басқа көмек көрсетпейді.

Талдау: "Біздің сыныбымызда" - төртінші кезеңдік белгішесі бар сөйлем. "жақан оқырмандар" - табиғатты жақан субъекті бар сөйлемнің арқасында, "өздерінің жаттықтығына" - бірінші кезеңдік түйіндеме, "жиналып" - бірінші өріс түйіндеме, "басқа көмек көрсетпейді" - екінші өріс түйіндеме.