Question

Әбілхайырдың ойраттардан жеңілісі (1457 ж.)​

Answer 1

Ответ:

XIV ғасырда Орда-Ежен мен Шайбани ұрпақтары иелігіндегі ұлыстар мен ру-тайпалар Ақ Орда мемлекетінің құрамында болды. Мұнда Орда-Ежен мен Тоқа-Темір әулетінен шыққан хандар билік жүргізді. Осыған қарамастан Шайбани ұрпақтары өз иелігіндегі билігін сақтап қалды.

Ал XV ғасырдың 20- жылдарының аяғына қарай Шыңғыс ұрпақтары мен көшпелі түрік шонжарларының қиян-кескі күресінің нәтижесінде билік Орда-Ежен мен Тоқа-Темір мұрагерлерінен Шайбан ұрпақтарына ауысады. Оған Ақ Орданың әлсіреуі мен құлдырауы, оның соңғы ханы Барақтың 1428 жылы қаза табуы себепші болды. Бұл кезде Ақ Орданың жерінде бір-біріне тәуелсіз екі саяси бірлестік нығайды. Олардың біріншісі – Жайықтан және оның батысына қарай Еділге дейінгі жерлерді қамтыған Ноғай Ордасы. Ал Жайықтың шығыс жағында Ырғыз, Елек, Торғай, Сарысу бойында, Тобыл мен Есілдің жоғарғы ағыстарына Шайбани ұрпақтары иеліктерін жүргізді. Олар: Аралдан солтүстікке қарай Шайбани әулеті Жұмадық ханның ұлысы, Шайбани әулетінің екінші бір тұқымы Мұстафа хан Атбасарда, үшінші бір тұқымы Махмұд-Қожа Тобылда. Маңғыт Кепек би мен Адабек Бүркіт Батыс Сібірдегі Тура өңірінде билік еткен. Жазба тарихи дерекетерде бұл феодалдық иеліктер Көшпелі өзбектер хандығы деп те аталған. Бұл ұлыстардың арасында жер үшін, билік үшін ешбір тоқтаусыз, қиян-кескі ұрыстар үнемі болып тұрған. Осы талас-тартыстың барысында Жошының Шайбан ұрпағынан тараған Дәулет-Шайхоғылының баласы 17 жасар Әбілқайыр жеңіске жетті. Ол 1428 жылы Батыс Сібірде Тура (Түмен) қаласында хан болып жарияланды. Оны Шайбани ұлысына кірген рулар мен тайпалардың 200-ге жуық ірі өкілдері қолдаған.

Answer 2

1457 жылы Әбілхайырдың ойраттардан жеңілісі - бұл тарихи оқиға, кемелді қазақ қаһарманы Әбілхайыр ханнан әлі жасында (16 жасында) кездесетін жауынгері Ақбұқа бекке қарсы жүріс жасағанда ойраттарды жеңдеген кезін анықтайтын салыстырма жоқ. Ал Әбілхайырдың баласы Илбарыс ойраттармен жасалған соғыс барысында шығарылған бірдене кезінде, шаршақтық айдайында, қалқаншалық жерде жеңген. 1457 жылы ойраттардың оқиғасы кезінде бұл соғыс туралы деректерді толық айқындау мүмкін емес. Менің білгім қазіргі күнге дейін жаңалық сақталды, ал әлемдік тарих базасымен ұйымдастырылған кітаптармен салыстырма жасап, кезінше білімімнің тексерімін қайта жүзеге асыра аламын.