Question

Күлтегін жырының тарихи құндылығы

Answer 1

Ответ:

Күлтегін Құтлық (Елтеріс) қағанның екінші ұлы, Білге қағанның (Могилян) туған інісі. Шешесі Елбілге қатұн. Жеті жасында әкесі Құтлық (680-692 жж. билік құрған) қайтыс болады. Қаған тағына оның інісі Қапаған (692-716 жж.) отырады. Күлтегін мен Білге, Қапағанның інісі Бөгүні (716ж.) тақтан тайдырып, қағандық билікті Білге қолына (716-734жж.) алады.

Тарихи деректерге қарағанда, Күлтегіннің он жасында ер атанып, алғаш көзге түскен соғысы – 694 жылғы Жау жыу және Дин жыу аймақтарында болған соғыс. Қапаған осы соғыста 90 мың тұтқынды қолға түсірген. Міне, осыдан былай Күлтегіннің ерлік жолы басталады. Тарихи деректер сол кездегі ел тәуелсіздігін сақтап қалу жолында болған қырғын соғыстардың бірде-біреуінің Күлтегінсіз өтпегенін аңғартады.

Батыр 47 жасқа жетіп, қаза тапқанда, төрткүл дүниеден түгел елшілер келіп, рухына тағзым етіпті. Басына ел тарихын жазып, алып ескерткіш орнатыпты. Сол ескерткіштің ғылыми көшірмесі бұл күнде тәуелсіз еліміздің астанасында, Еуразия Ұлттық университетінің бас ғимаратының төрінде тұр.

Материалды көшіріп жариялау үшін редакцияның немесе автордың жазбаша, ауызша рұқсаты қажет және «Әдебиет порталына» гиперсілтеме берілуі тиіс. Авторлық құқық сақталмаған жағдайда ҚР Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңымен қорғалады. Эл. пошта: Adebi[email protected] 8 (7172) 79 82 06 (ішкі – 112) © adebiportal.kz

https://adebiportal.kz/kz/news/view/kultegin_zhiri_erkin_adebi_nuska__1488

Answer 2

Күлтегін жыры, Орталық Азияда Қараханыдан қазақтар жайластырылған ұлы жердің орналасқан шамамен жасалған тарихи кезеңді тілдеп айтуға арналған қазақ ұстаздарының, ғұрыпты жолдастардың жасаған жырдың аталуы. Бұл жыр, Қараханды хандығының Оңтүстіктегі қауымдық қозғалысымен байланысты жасалды.

Жырын орыс жазушы С.М. Кожахметов, қазақ жазушы Жүсіпбек Жолдасбеков пен Айкөнді Жұмалиев қазақша таржымалап берді. Күлтегін жыры қазақ хандығының батыс қауымдығының жасаушыларының қауымдық қозғалысына қарсы келген батырлары жайылады.

Күлтегін жырының тарихи құндылығы, қазақ ұстаздарының патриоттық қарым-қатынасын жан-жақты толтырғанымен және қазақ хандығының тарихындағы жаңа жазба таратуға ықпал еткенімен айтқанда, қазақтардың тарихи қарым-қатынасының қанша маңызды және өзгеше жерлесімдері мен кедергілері бар екендігін көрсетеді. Бұл жыр, қазақ хандығының күштерімен қарсы келісу, өз өмірі мен күнделікті іс-әрекеттерінің мәдени сипаттамаларын көрсету, адал қазақтың аяғына қарсы келген залымның жауапкершілігінің мөміндігін айтады.