Question

Срочна! Помогите пж пж пж Суроолор жана тапшырмалар: 1. Кыргыз тилинин лексикасынын байышынын ички булакта- рына кайсылар кирет? Эмне учүн аларды ички булактар деп айтабыз? 2. Морфологиялык (аффиксациялык) жол менен жаны маа- нидеги сездерду жасоодо кандай мучелер активдуу роль ойнойт? 3. Синтаксистик жол менен жасалган жаны маанидеги сездердун жана семантикалык ыкма менен пайда болгон сездердун айырмачылыгы эмнеде? 4. Сезме-сез которуу жолу (калькалоо) аркылуу пайда болгон сездердүн кандай турлеру (же жолдору) бар. Эмне учүн аларды «толук» жана «толук эмес» деп белүштүрөбүз? 5. Орус тилинен кабыл алынган сездерду кандай доорлорго бөлүштүрөбүз, алардын негизги айырмачылыгы эмнеде? 6. Aраб, иран-фарсы тилинен кабыл алынган сездердун лек- сикабыздагы орду кандай, алар тыбыштык өзгерүүлөрге учураганбы?

Answer 1

Ответ:

Объяснение:

Сабактын темасы: Кыргыз лексикасынын активдүү жана пассивдүү сөз катмарлары  Бир тилдеги бардык сөздөр ошол тилдин лексикасын түзөт. Ал эми сөздөрдүн составы бир калыпта турбастан ар дайым жаңыруу, эскирүү процессинде болуп турат. Тил- бул закон ченемдүү нерсе; тил - коомдук көрүнүш, коомдогу өзгөрүүлөрдүн натыйжасында тилдин лексикалык байлыгы да өзгөрүүгө учурайт. Адамдардын турмуштиричилигинде жаңы пайда болгон түшүнүктөрдү, нерселерди атоо үчүн тилдин лексикасы жаңы сөздөр менен тынымсыз толукталып отурат. Ал эми эскирген түшүнүктөргө, көрүнүштөргө, көз караштарга байланыштуу сөздөр тилдин сөздүк составынан чыгып, ордун жаңы сөздөргө бошотуп берет. Ушуга байланыштуу кыргыз тилинде эскирген жана жаңы лексика бар.  

Сабактын темасы: Кыргыз лексикасынын активдүү жана пассивдүү сөз катмарлары

Бир тилдеги бардык сөздөр ошол тилдин лексикасын түзөт. Ал эми

сөздөрдүн составы бир калыпта турбастан ар дайым жаңыруу, эскирүү

процессинде болуп турат. Тил- бул закон ченемдүү нерсе; тил -

коомдук көрүнүш, коомдогу өзгөрүүлөрдүн натыйжасында тилдин

лексикалык байлыгы да өзгөрүүгө учурайт. Адамдардын турмуштиричилигинде жаңы пайда болгон түшүнүктөрдү, нерселерди атоо

үчүн тилдин лексикасы жаңы сөздөр менен тынымсыз толукталып

отурат. Ал эми эскирген түшүнүктөргө, көрүнүштөргө, көз караштарга

байланыштуу сөздөр тилдин сөздүк составынан чыгып, ордун жаңы

сөздөргө бошотуп берет. Ушуга байланыштуу кыргыз тилинде

эскирген жана жаңы лексика бар.Лексикалык курамдагы тигил же бул сөздүн колдонуудан чыгып

калуу себептери бардык учурда бирдей эмес. Эскирген сөздөрдүн

колдонуудан чыгуусу да ар түрдүү. Кээ бир сөздөр белгилүү бир

мезгилге чейин активдүү колдонулуп келип, учурда речибизден

таптакыр чыгып калышы мүмкүн, ал эми экинчи бирлери тилдин

активдүү запасынан чыккан менен али элдин эсинде сакталып, өткөн

доордун көрсөткүчү катарында кездешет.

Демек, эскирген сөздөрдүн катары бирдей эмес, ошондуктан

мындай сөздөрдү колдонуу мүмкүнчүлүгүнө, мүнөзүнө карай

негизинен историзмдер, архаизмдер деп эки топко бөлөбүз.

Ал эми тилдин лексикасында жаңы пайда болгон сөздөр

неологизмдер болот.

Answer 2

1. Кыргыз тилинин лексикасынын байышынын ички булакта рына кайсылар кирет? Эмне учун аларды ички булактар деп айтабыз?

Кыргыз тилинин лексикасы ички булакта кайтым сөздөр, иштештиктер, ойнолор, кайтым сөздүн кыскача тиркемелери, тармактар, жаңы көп булактык сөздөр жатат. Бул кайтым сөздөр жана тиркемелердин алдында "бир" калыпты эчтилген аурундуулук ата алат. Мындай сездер чында шилелерден (канча, алар байыпты?) же эмгектен (неге, алар билип турумду?) тапшырылган каржы каршы алат.

2. Морфологиялык (аффиксациялык) жол менен жаны маа-нидеги сездердүүн жасоодо кандай мучелер активдуу рөл ойнойт?

Морфологиялык жолдор аффикстерди же тиркемелерди камтыйт же көптөйтүүгө жарашып беребиз. Аффикстер сездердин тазалыкты алдын алуу, заман-ордук билими, жана башка маа-нидеги сездердин жасалуу жолуна чечектеп жатат. Мында катар жол аркылуу болгон мисалдарды көрсөтүп бере аласыз: - "Кыргызча" сөзүндө "ча" аффикси маалыматтык жаңылыктарды билдирет. - "Алкагуу" сөзүндө "гуу" тиркемеси көз ясышкан кылмамага чек кылган. - "Анагын" сөзүндө "ана" жана "гын" тиркемелери бирин-бирине айырылып жатат.

3. Синтаксистик жол менен жасалган жаны маа-нидеги сездердин жана семантикалык ыкма менен пайдалануу сездердин айырмачылыгы эмнеде?

Синтаксистик жол маа-нидеги сездердин байланышын жана иштиракын билдирет. Андан кийин, синтаксистик жолдор сездерди катар жанды болгон башка сездердин ичине киргизип, анын байланышын жана иштиракын айырып тапшырат. Семантикалык ыкма эмне кабар берет жакшылыгына айырылып берет.

4. Сезме-сез которуу жолу (калькалоо) аркылуу пайдаланылат сездердин кандай турлери (же жолдору) бар. Эмне учун аларды "толук" жана "толук эмес" деп белүштүрөбүз?

Сезме-сез которуу жолу, башка тилдерден келген сөздүн түндүй билимдерин (семантикасын) камтылат же башка тилдинг сөзгө башка кыймылдарды (фонетикалык же графикалык) камтыйт. "Толук" жана "толук эмес" сөздөр тилимиздеги бир семантикалык ыкмада жашайт. "Толук" сөзү биздин тилимиздеги байланыштык сөз болуп, "толук эмес" бул жаткаяк сөздүн толук эмесликтини билдирет.

5. Орус тилинен кабыл алынган сездерди кандай дөөрлөргө бөлүштүрөбүз, алардын негизги айырмачылыгы эмнеде?

Орус тилинен кабыл алынган сездерди тилимизге жакшылыкты катар иштегенге айырылат. Орус тилиндеги сезмелер, аффикстер жана тиркемелер тилимизге кыймыл