Question

Эссе на казахском про переход на латиницу 30 баллов

Answer 1

Ответ:

Латын әліпбиіне көшудің тиімділігі мен маңыздылығы туралы.

Еліміз бен халқымыз үшін 2017 жылдың 26 қазаны айтулы күн болып, есте қалды. Бұл күні Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшіру туралы» Жарлыққа қол қойған болатын.

Бүгінгі жаһандану дәуірінде қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуі қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашатыны анық.

Елбасымыз кезекті жолдауларының бірінде "Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек" деген болатын. Латын әліпбиіне көшу тіл тазалығын қалыптастырады.

Латын әліпбиінің қажеттілігіне біздің көзіміз айқын жетіп отыр.

Бұған көршілес елдердің әліпбиі мысал бола алады: Түркия латын әліпбиіне 1928 жылы көшсе, Өзбекстан, Әзірбайжан КСРО ыдырағаннан кейін ауысты.

Дегенмен, бұл мәселеде асығыстық танытпай, қоғаммен де талқылап, әліпбиді құрастыруда үлкен сауаттылық таныту қажет. Себебі ғылым мен техниканың талап етуі арасында тілімізге нұқсан келмеуі керек.

Қазақ жазуының тарихына тоқталар болсақ, 900 жыл бойы қазақ жерінде араб әліпбиі қолданылып келді. Латын әліпбиінің негізінде жасалған жазу үлгісі 1929 жылдан 1940 жылға дейін қолданылып, ол кейін кириллицаға ауыстырылды. 1940 жылғы 13 қарашада «Қазақ жазуын латындандырылған әліпбиден орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру туралы» заң қабылданды.

Қорыта айтқанда, латын әліпбиіне көшу әлемдік ғылыми, тілдік кеңістікке кіру үшін қажет, сонымен қатар бұл серпіліс ұлтымыздың санасын бұғаудан босатады, қазақ халқы ертеден қолданған әліпбиімізге қайта оралып, ұлттық санамыздың қайта жаңғыруына жол ашатыны анық.

Answer 2

Әрбір тілдің жазу жолының өзгеруі басқа тілге айналысады. Онымен қатар, алғаш рет қазақ тілінің жазу жолын латын әліпбиіне ауыстыруы Қазақстан халқының бірінші қабылдауын талап етеді. Бұл таңбалауы жыл сайын үйретілген жанға, 2017 жылы Қазақстанда келесі 10 жыл ішінде жазу жолы өзгеретін таңбалау болып отыр.

Бірінші нөсқе қазақ әліпбиінің кириллица бағдарламасы болып табылған. Кириллица қазақ әліпбиін қолдану қазақ халқының ұлттық бірлігін білдіреді. Ал, кириллица бағдарламасында кириллица таңбаларын ашудың кезінде техникалық және графикалық айналымдар туындаудағы зорлықтар туындайды. Қазақ әліпбиінің кириллица бағдарламасы әдетте орыс әліпбиісінің айырым таңбаларымен дәлелік болмайды.

Кириллица қазақ әліпбиіндегі кейбір таңбалар қазақ тілінің заманауи орыс тіліне қатысты біріншінші бағдарламасында бар. Олар арасында «Ё», «Ю», «Я» таңбалары да кіреді, бірақ олар орыс тіліне арналған. Бұл таңбалар кириллица әліпбиінде ашылуы керек емес, сондықтан оларды орыс әліпбиінен алып, орыс жазу жолындағы олардың аналогымен өзгерту қажет.

2018 жылы Қазақстанда Латын әліпбиінің бірінші нөсқесі танымал айтылды. Латын әліпбиінде кириллица әліпбиінен айырым, дифтонг, кириллица әліпбиінде жоқ болатын заттар жоқ. Бұл айырмашылықты қамтитын құрал болып табылады. Латын әліпбиінің тілге ауыстыру нөсқесінің орыс әліпбиінен дифтонгдарды алу тиіс.

Латын әліпбиінің қазақ тіліне ауыстыруының негізгі себебі, ол кириллица әліпбиінен ашылған өзгеріс болып табылады. Латын әліпбиінің ұсынылуы кириллица әліпбиінің қабылдауынан соңғы таңба бойынша түсірілді. Ол әр тілге, басқа басқару түріне сәйкес келуі мүмкін, ал, барлығында, оны анықтамауға және қолдануға міндетті ету керек. Латын әліпбиінің қазақ тіліне өтуі маңызды қажет. Бұл өздерінің көптеген аймақтармен, мемлекеттермен тауарлық және саяси байланыстарын ұсынады.

Өте көп уақыт, қауымдастармен жұмыс жасаған соң, 2025 жылы Қаза