Question

Қосалқы сөйлем деген не​

Answer 1

Қосалқы сөз[1], қосалқылар – негізгі сөзге жалғанып, түрлі грамматикалық мағына үстейтін, жеке қолданылмайтын сөздер. Қосалқы сөз туралы алғаш зерттеген Қ. Жұбанов («Қазақ тілінің грамматикасы», 1936), оларды дәйек сөз және аяқ сөз деп екіге жіктеді. Дәйек сөздер негізгі сөздің (түбір сөздің) алдында келеді, оған грамматикалық мағына үстеп, екі түрлі жолмен жасалады. Мысалы, 1) қап-қара, әп-әдемі сөздеріндегі «қап», «әп» буындары жеке қолданылмайды, бірақ «қара», «әдемі» сөздеріне күшейтпе мағына беріп, «нағыз қара», «өте әдемі» дегенді білдіреді; 2) жеке сөз ретінде негізгі сөздің алдында қолданылып, оған қосалқы, күшейтпе мағына береді. Мысалы, өте жақсы, тым әдемі ұғымдары жақсының жақсысы, әдемінің әдемісі екенін білдіреді.

Answer 2

«Қосалқы сөйлем» деген термин бір сөйлем түрін сипаттайды. Ол қазақ тіліндегі сөйлемнің бір қатарында қоса берулермен, саналармен, сүйемелдермен немесе басқа қосалқы элементтермен толтырылған сөйлемді атады. Қосалқы сөйлемдер бір маңызды дереккөз болып, бір сөйлемнің мазмұнын бейнелеу, көрсету немесе дерекқорын алдын ала маңызды болатын элементтерді қоса алады.

Мысалы:

• "Сабақта оқушылар оқу материалдарымен бірге кескіндерді де қарау керек." (қарау керек сөйлемінде "бірге кескіндерді де" қосалқы сөйлем етіп, оқушыларды қандай кескіндерді де қарау керек деп айтады)
• "Сөйлесуді бастайтында, ол дайында сөйлесу үйрететін жақын деген кітапты оқып жатады." (жақын деген кітапты оқып жатады сөйлемінде "дайында" қосалқы сөйлем етіп, дайында сөйлесу үйрететін кітапты оқып жатады деп айтады)