Question

Қазақ халқының дәстүрлі дүниетанымын сипаттау​

Answer 1

Қазақ халқының дәстүрлі дүниетанымы

Тіл - жүрегі елім деп соғатын әр адам үшін баға жетпес асыл қазына.Тіл байланыс құралы ғана емес.Тіл - қорғаушы,қолдаушы.Бір тілден кесірінен қиындыққа тап боласың.Осы бір тілден бар мәселеден айырыласын.Өз туған тілдерінен айырылып қалған да, керісінше тілдерін қастерлеп көкке көтеретін де елдер бар.

Қазақ халқы қашан да тілін басты құндылығымыз деп санаған."Тілі өлген ел - тірі өлген ел" демекші,көптеген ел жанашырлары жаным қалмаса да,тілім аман болсыншы деп тәуекелге өз басын тіккен еді.Осылай ата-бабаның қаны мен төккен терінің арқасында тіліміз аман-сау бізге жетіп отыр.

"Қазақтың ақылы – көзінде,қасиеті сөзінде" деп бекер айтылмаған.Шыныменде тіліміз бізге қаншама тарих пен шежірені әкелді.Тіліміз арқылы сонау замандардағы халық басынан өткен нәубеттерге,ерлік істерге куә боламыз.Ана тілімізбен біз салт-дәстүрлер,жөн-жоралғылар,заңдар мен даналы сөздерді санамызға сіңірдік. Шыныменде, халқымыз ертеден-ақ сондай көреген, арманшыл, болашаққа үлкен сеніммен қараған. Оған дәлел, біз оқыған ертегілер, аңыз-әңгімелер, жыр-дастандар. Мысалы: Көлтауысар, Таусоғар, Желаяқ, Толағай және тағы да басқа. Ал батырлық жырлардың жайы бір бөлек. Суға салса батпайтын, отқа жанса күймейтін, қылыш шапса кеспейтін, жылдап емес күн сайын өсетін алпауыт батырлар да бар. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, өтірік өлеңдер де қазақ халқының қиялының ұшқырлығын көрсетеді деп ойлаймын.Аңыз әңгімелерде тарихта есімі қалған, халықтың намысын, елің қорғайтын адамдардың іс әрекеттерін, зор еңбектерін,ел аузында ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған.Олжас Сүлейменов бір сөзінде:"

Қазақтардың моральдік кодексін олардың мақал-мәтелдері мен аңыз-әпсаналарынан іздеңіз" деген екен.Шынымен де, аңыз-әңгімелерден біз сол уақыттағы ата-бабамыздың тұрмыс-тіршілігін,тарихын білеміз.

Аңыз бен ертегі бір-біріне жақын боп келеді.Айырмашылығы – аңызда ертегідегі секілді қиялға көп ерік берілмейді.Сонымен қатар,аңыздың бірнеше мазмұндық түрлері бар.Олар: топографиялық,тарихи,батырлар туралы, махаббат хикаясы аңыздары.Баршамыз білетін аңыз кейіпкерлері Асан қайғы, Жиренше шешен,Алдар Көсе,Қожанасыр және тағы да басқа.Себебі,біз олар туралы кішкентайымыздан оқыдық,фильмдерді де тамашаладық.Аңыз-әңгімелер жай ғана халық ауыз әдебиетінің жанры ғана емес,үлкен тәрбие мен өнегеге бай туындылар.Аңыз әңгімелерде көбінесе сараңдық пен сақилықты, жалқаулық пен қиқарлықты өткір сатирамен әжуалап сынау арқылы өзегелерді жаман әдет,жат мінездерден аулақ болуға баулуды мақсат тұтады.Осындай халық арасына кең тараған күлкілі сықақ аңыз әңгімелердің бір тобы Алдар көсе атымен байланысты туған. Көсе образы – қарапайым халықтың күлкіні сараң байларға,оның өкілдеріне қарсы жұмсау,оларды келеке-мазақ ету тілегінен туған образ.Мұны біз "Алдар көсе мен Алаша хан", "Алдар көсе мен шық бермес Шығабай", "Алдар көсе мен саудагер", тағы да басқа аңыз-әңгімелерден көреміз.

Небір аңыздар,ертегілер, мақал-мәтелдер мен жұмбақтар сол кездегі қазақ халқының өмірлік тәжірибесін, дүниетанымын көз алдымызға әкелетіндігін жасырмауымыз қажет.

Answer 2

Қазақ халқының дәстүрлі дүниетануы, оның тарихы мен культурасының бір реттелген характерін анықтауға мүмкіндік беру үшін аса маңызды. Қазақ халқының дүниетануы сипаттау үшін өзгермелер мен түсіндірулер беріледі:

1. Номадтық Жүріс: Көшіпкерлік және жайлау қоныстануы, атын ауыстыру жасауы, сыртқы ойнау, аңдатты басу жатады. Бұл номадтық өмірдің негізгі кеңселерінің бірі екен.

2. Ата-ананың басшылығы: Қазақ халқында қоғамдық өмірде ата-ананың басшылығы маңызды рөл атқаратын. Олар ауластардың негізін қалыптастыруда және төмендік қолдау жасау жатады.

3. Тіл және дала тарихы: Қазақ тілі және тарихы халықтың дүниетанын сипаттауға көмектеседі. Тіл білу және дала тарихына байланысты үйренілген.

4. Қоқыс өндіру: Қазақ халқының дәстүрлі дүниетаны аяғында қоқыс өндіру үшін артық маңызды. Қазақ өнерінің жоғары деңгейде өндірілген кеменше қоқыс бейнесі жатады.

5. Саяси және әлеуметтік құқықтар: Казақстан тарихында саяси және әлеуметтік құқықтар қатарында дәстүрлі кіру жасалған. Бұл саяси төраға қамту және адал кұқықты қағидат жасау жатады.

6. Дин: Қазақ халқы дінге арналған дереккөздер мен құрама жатады. Динге өзгергеніп көбінесе де, оның өзгермейтін әндері мен дәрежелері аяқтауы маңызды.

7. Көмекшілік және әрекетті үйрену: Қазақ халқының дүниетанын сипаттау үшін білім, даму және жаңалықтарда қатысты көмекшілік және әрекетті үйрену керек.

Қазақ халқының дәстүрлі дүниетаны сипаттау үшін бұл жаңалықтар және мүмкіндіктер болатын жерде, жылжымасыз сымалу жасау, тарих, культура және тараптарын үйрену маңызды.