Question

1."Қыпшақ" этнонимы алғаш қандай ескерткіштерде кездескен? 2. Қыпшақтар туралы мәлімет қай еңбекте жазылған? 3. Қыпшақтар қара теңіз далаларың басып өтіп,қай аймаққа бағындырған? 4. Батыс Европа деректерінде қыпшақтарды кімидеп атаған? 5. Қыпшақ жауынгерлерін қағазға салған кім?

Answer 1

Ответ:

Қыпшақ — қазақ халқының, басқа да бірқатар түркі халықтарының негізін құраған ежелгі тайпа, орта ғасырларда Орта Азия мен Шығыс Еуропаны мекендеген аса ірі ұлыстардың бірі.

Қыпшақ атауы ежелгі түркінің Шина Усу ескерткішінде алғаш кездеседі (қазақша “Қыпшақтану”). Мақмұт Қашқари еңбегі бойынша, 9 ғ-дағы Қыпшақтардың құрамына имақ, субар, қаңлы, қарабөрікті, тоқсаба, жете, бөрілі, т.б. рулар мен тайпалар енген. Қыпшақ Түркі қағандығы ыдырағаннан кейін алғашында Қимақ қағандығының құрамында болып, 11 ғасырда бөлініп шыққан. Қыпшақ хандығы тез арада күшейіп, Қыпшақ Орта Азия мен Шығыс Еуропаға тарала бастады. Шыңғыс хан империясының батыс бөлігіндегі Жошы ұлысын (Алтын Орда) тарихшылар Дешті Қыпшақ деп атады. 13—14 ғасырларда Қыпшақ сөзі жалпы “түркі” ұғымын алмастырып, Алтын Ордадағы саудагерлер үшін қыпшақ сөздігі — “Кодекс Куманикус” шығарылды. Алтын Орда ыдырағаннан кейін Қыпшақ көптеген ұлыстарға бөлініп кетті. Бір бөлігі Қазақ хандығының құрамына кірді. Н.А. Аристов қазақ халқының құралу кезінде көлденең, ұзын, танабұға, қарабалық, т.б. Қыпшақ рулары болған деп көрсетсе, В.В. Радловтың айтуынша ол кезде Қыпшақ тайпасы құрамында торайғыр, түйшіке, қытайқыпшақ, бұлтың, қарабалық, көлденең, танабұға, ұзын, көкмұрын рулары болған. Қазақ шежірелерінде 92 баулы Қыпшақ деп аталады, бірақ ешқайсысында оның барлығы бірдей таратылмайды. Шежіре бойынша Қыпшақтардың өсіп-өнуі төмендегіше сипатталады: Қыпшақтардан ақтамсопы, одан құлан-қытай, одан сүлімалып, одан кебекалып, одан мүйізді сарыабыз. Мүйізді сарыабыздан қытай-қыпшақ, қарақыпшақ, сарықыпшақ, құланқыпшақ тарайды. Қазақ құрамына енген Қыпшақ шежіресі бойынша, қарақыпшақтың ірі-ірі бес атасына (ұзын, бұлтың, көлденең, қарабалық, торы) бөлінеді.

Answer 2

1. "Қыпшақ" этнонимы алғашқы ескерткіштерде кездескендері

"Қыпшақ" этнонимі алғашқы ескерткіштерде 9-10 жылдардың басында кездескен. Бұл этноним, "Қыпшақ" аталған тарихи топтың атауы болып табылады. [[1]]

2. Қыпшақтар туралы мәлімет қай еңбекте жазылған?

Қыпшақтар туралы мәліметтер бірнеше еңбекте жазылған. Олардың тарихи, культуралық, саяси және социалды мәліметтері бірнеше тарихшы, географ, этнограф, антрополог және башқа ғылымшылардың жазбаларында таптырылуы мүмкін. Мысалы, Қыпшақтар туралы мәліметтер "Қыпшақтар" атауын ашып көрсетілген кітаптарда, академиялық журналдарда, диссертацияларда және басқа ғылымдардың жазбаларында табылуы мүмкін. [[2]]

3. Қыпшақтар қара теңіз далаларын басып өтіп, қай аймаққа бағындырған?

Қыпшақтар қара теңіз далаларын басып өтіп, орта және оңтүстік Қазақстан, Орта Азия, Түрікменстан, Қытай, Қытайга байланысты аймақтарға бағындырған. [[3]]

4. Батыс Европа деректерінде қыпшақтарды кімідеп атаған?

Батыс Европа деректерінде қыпшақтарды кімідеп атаған деректер болып, антропологиялық, археологиялық, тарихи және географиялық мәліметтерге негізделген. Бұл деректердің бірі - "Қыпшақтар" атауын ашып көрсетілген кітаптар, журналдар, диссертациялар және басқа ғылымдардың жазбалары. [[4]]

5. Қыпшақ жауынгерлерін қағазға салған кім?

Қыпшақ жауынгерлерін қағазға салған кімдер туралы анық мәлімет табылмады. Бірақ Қыпшақтардың тарихи дәуірінде қағаздың қолданылуына арналған мәліметтер бар. Қыпшақтар қағазды өздерінің жазбаларында, сызбаларында, суреттерінде және басқа деректерде пайдаланған. [[5]]

Note: The information provided above is based on search results and may not be exhaustive.