Question

Қорқыт—күй атасы эссе ​

Answer 1

Төрткүл әлем таныған пәлсапашы, ұлы жырау Қорқыт бабамыздың мерейтойын ЮНЕСКО-ның ұйғарымымен бүкіл әлем деңгейінде атап өттік. Ә. Қоңыратбаевтың: «Қорқыт жайлы 778 еңбек жазылған» дегеніне де, міне, 20 жылдан асты. Одан бері де аз дүние жазылмағаны белгілі. Қорқыт бабамыздың туған, өлген жылы, тіпті нақты қай ғасырда өмір сүргені расында әлі де талас тудырып жатыр. Әрине, бұл сұрақтар бізге дейін де талай қойылған, өкініштісі, осы сауалдарға әлі күнге дейін жауаптың болмауы. Қорқыттың дүниеге келуі қандай жұмбақ болса, оның өмірі де сондай жұмбақ күйінде. Мүмкін, оның өмірі сол жұмбақтығымен де құдіретті шығар. Қорқыттың дүниеге келуіне байланысты аңыз-әңгімелер түрік халықтарында мол екені белгілі. Солардың ішінде Сыр бойында сақталған аңыз-әфсаналардың көптігін Қорқытты зерттеуші ғалымдардың барлығы дерлік жазып қалдырған.

«Қорқыт Шығыстың ең алғашқы бақсысы» — дейді Шоқан Уәлиханов. Қорқытты қадірлеудің мың жылдың өнегесі Сыр бойында сақталған. Күллі жыраулардың, күйшілердің атасы – Қорқыт туған жерде жыршы-жыраулардың ежелден қанат жайғаны күмәнсіз. Күй атасы — Қорқыт. Міне, халық жанында сақталған сарқыт. Араға сан ғасырларды салса да Қорқыт күйлері мен жырлары бүгінгі күнмен өзектес, сарындас. Кез келген өнер туындысы әбден екшеліп, уақыт елегінен өткен маңызы мен мәйегі ғана ел есінде сақталары – дәлелдеуді қажет етпейтін қағида. Осы орайда Қорқыт күйлерінің бүгінгі күнге жетуі баға жетпес байлық екенін айту жөн.

Анасы Қорқытты құрсағында 3 жыл көтеріп жүруі, тоғыз күн толғатуы, анасы әппақ шарана туып, оны Қорқыт жарып шығуы немесе туа сала сөйлеп кетуі т.с.с. Бұл Қорқыттың тек қана туылғанына байланысты аңыздар. Қалай болғанда да, аңыз түбі ақиқат демекші, бұл аңыздардағы ортақ жәйттер Қорқыт бабаның есімімен тығыз байланысты. Есімінің Қорқыт болып қойылуы туғанда ел-жұртты қорқытқанынан деген желі барлық аңыздарда қайталанады. Демек, оның есімі туғаннан Қорқыт екеніне шек келтіруге болмас.

Қорқыт жайлы жазылған деректердің көбісінде «Қобызды дүниеге келтірген Қорқыт» деп жазылған. Мысалы: «Күй қайнары», «Сазды аспаптар сыры», «Қорқыт ата кітабы», «Қорқытнама» т.с.с.

Answer 2

Қорқыт — күй атасы. Бұл азаматтың еліне, әдебиетке және күйге берілетін тамыздықты білдіреді. Қорқыт қазақ халықтың күйдерінің тарихи жанында маңызды орын алады. Бүгінгі таңда Қорқыттың күйі көптеген музыкалық қалыптарда қолданылады және әлі де көптеген күйге негіз болып қоятын орнатушы үлгілерді меңгереді.

Қорқыт атанымыз Алтынсарин болып табылады. Ол 19-шы ғасырдың соңында, 20-ші ғасырдың басында Казах халқының күйдерін дайындады. Қорқыттың ең танымал музыкалық құрылымы домбыра болып табылады. Ол күйде жоғары дәрежедегі музыкалық құралдарды пайдалана отырып, оларды күйге қосады.

Қорқыттың күйінің ең белгілі бөлігі қара сөздері болып табылады. Күйнің басты тақырыбы, оның даму тарихи, халықтар арасында оның дайындығы туралы аталымдары бар. Қорқыттың күйіне түрлі дәстүрлер, құрылыстар мен мазмұндар күйінің қай жағына байланыстығына байланысты, күй атаулары да жиі жоғары дәрежедегі күйлердің дүниеге шыққанына байланысты.