Question

5. Topografik omillarni aniqlang. a) balandlik; b) iqlim; c) tirik organizmlar; d) qiyalikning ekspozitsiyasi; e) vaqt; f) qiyalikning tikligi; j) fotoperiodizm.​

Answer 1

a) Balandlik: Balandlik, arazining yuqori kesimlerine olan masofalarini ifodalaydi. Balandlik, topografik haritalarda kotlar va ranglar yordamida ifodalanganadi. Balandlikli yuqori kesimlarda havoning keskinligi va harora imkoniyatlari az, havoning siqilib ketayotgan partiyasida esa bu imkoniyatlar ko'payadi. Balandlikning o'rta raisi esa havoning harorati va siqilib ketayotgan partiyasi o'rtasida buladi.

b) Iqlim: Iqlim, bir hududdagi hududdan boshqa hududlarga o'zgaruvchan haqiqiyatni ifodalaydi. Iqlim o'rtacha yillardagi harorat, ulkanlik va yaqin bemorliklar esa iqlimning asosiy xususiyatlari sifatida hisoblanadi. Biroq, iqlimning haroratlari, yaqin bemorliklari, yaqin ulkanliklar va ulkanliklari talaffuz qilishning amal qilishda ham ahamiyati bor.

c) Tirik organizmlar: Tirik organizmlar, badiy va suv avlodlarida kasalliklarni o'tkazish imkoniyatiga ega himoya xususiyatlari ustunlikka ega turingan mahsulotlar hisoblanadi. Bu xususiyatlar organizmlarning urug' nafasi, tubitaklar, temir komponentlar, chiqindi va yong'oqlar kabilarga bo'lingan xususiyatlarni o'z ichiga oladi.

d) Qiyalikning ekspozitsiyasi: Qiyalikning ekspozitsiyasi, bir hududdan boshqa hududga qiyalikning oqimini ifodalaydi. Qiyalikning ekspozitsiyasi topografik haritalarda etak-vakt(qutqarilgan, chuvchi, eshik-anbar) yordamida ifodalanganadi. Bu ekspozitsiya qo'shimcha yoritg'ichlar hisoblanadi va qiyalikning harorati, yaqin bemorliklari, yaqin ulkanliklari va ulkanliklaridan ko'ra foydalaniladi.

e) Vaqt: Vaqt, bir joyga qaraganda o'tayotgan va ta'sir qilayotgan zamonni bildiradi. Vaqt, boshqa omillarni aniqlashda muhim bir faktor hisoblanadi, chunki biror amalning, voqealar to'plamining yoki harorat, yaqin bemorlik, ulkanliklar va ulkanliklarga ega bo'lgan iqlimning qanday bir paytga tegishli bo'lishi kerak.

f) Qiyalikning tikligi: Qiyalikning tikligi, bir yo'ldan qiyalikda tiklanadigan qismining kengligini bildiradi. Qiyalikning tikligi, topografik haritalarda ekvatordan va'radiaga yo'nalib boradigan yoritg'ichlar yordamida ifodalanganadi. Qiyalikning tikligi havoning shiddati va haroratiga ta'sir qiladi. Quyosh tutilgan vaqtida qiyalikning tikligi esa ortiqcha hisoblanadi.

j) Fotoperiodizm: Fotoperiodizm, bitkilarning yoshiga va bego vaqtiga qancha cheksizlanishini o'z ichiga olgan harakat hisoblanadi. Fotoperiodizmda, bitkilar quyosh tortilishini o'zaro muvofiq cheksizlanishlarni hisobga oladi. Bu, bitkilarning quyosh vaqtida yotish, urug'lar institutiga qo'shilish, samarpantlik zaxiralarini sintezlash va boshqa fotomekhanik reaktsiyalarni amalga oshirishning yomonlashishiga olib keladi. Bitkilar uchun tilanmaydigan hodisalar bo'lishi mumkin.